آيا امامان شيعه خليفه ي پيامبرند؟ و حال آنكه جز دو نفرشان بر مردم حكومت نكردند؟ 

"در اين سوال سلب قدرت سياسي از اهل بيت پيامبر (ص) را دليل بر خليفه نبودن آنان گرفته مي گويند از بين دوازده امام شيعه فقط علي (ع) و حسن (ع) به مدت كوتاه بر مردم حكومت كرده اند پس چگونه است كه شما آنان را خلفاء پيامبر (ص) مي ناميد؟"

 

 

براي پاسخ به اين پرسش توجه به مسئوليت ها و اختيارات رسول خدا (ص) لازم است تا معلوم گردد كه خليفه او چه وظايفي بر عهده دارد و آيا امامان شيعه آن وظايف را انجام داده اند يا نه ؟

بنا به تصريح آيات قرآن پيامبر اكرم (ص) چندين مسووليت از جانب خدا داشت كه حاكميت سياسي بر مردم فقط يكي از وظايف  رسول خدا (ص ) بود:

اولآنكه: وي مامور به دريافت و ابلاغ وحي الهي بود:

« اى پيامبر! آنچه را از سوى پروردگارت به تو نازل شده است اعلام كن»‏(مائده ۶۷)

دوم: تفسير وتبيين وحي:

«و ما اين ذكر (قرآن) را بر تو نازل كرديم تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها تبيين كنى، شايد انديشه كنند».(نحل ۴۴)

سوم وچهارم: تعليم مردم همراه تزكيه :

خداوند مي فرمايد:«او كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت تا آياتش را بر آنها بخواند، و آنها را پاكيزه كند، و كتاب و حكمت بياموزد، هر چند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند».(جمعه ۴)

پنجم: حكومت:

خداوند مي فرمايد :«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا و صاحبان امر را»(نساء ۵۹)

وهمچنين مي فرمايد: "پيامبر نسبت به مؤمنان از خود آنها اولى است" (النَّبِيُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ‏(احزاب ۶). ‏

ششم:قضاوت

خداوند فرمود:« ما اين كتاب را به حق بر تو فرستاديم تا به آنچه خداوند به تو آموخته، در ميان مردم قضاوت كنى و از كسانى مباش كه از خائنان حمايت نمايى». ۱۰۵ (نساء)

از اين مسووليت‌هافقط نبوت كه همان دريافت و ابلاغ  وحي از جانب خداست  به تصريح خداوند پايان يافته است:

« محمد پدر هيچيك از مردان شما نبود، ولى رسول خدا و خاتم و آخرين پيامبران است»( احزاب ۴۰) )

اما وظايف ديگر همچنان باقي است. از اين رو به عقيده ي  شيعه  خليفه و جانشين  پيامبر (ص) كسي است كه بتواند بقيه وظايف رسول خدا را به خوبي انجام داده و مردم  را همه جانبه به سوي خدا رهنمون شود وچنين كساني جز همانان كه رسول خدا (ص) معرفي نموده نمي توانند باشد. همان كساني كه  رسول خدا (ص) بر اساس روايت مشهور خليفتين آنان را  يكي از دو خليفه خود معرفي نموده است همچنان كه احمد بن حنبل پيشواي مذهب حنبلي در كتابش از رسول خدا (ص) روايت نمود كه فرمود:

»همانا دو خليفه در ميان شما مي­گذارم كتاب خداي عزوجل كه ريسمان محكم آويزان بين زمين و آسمان است و عترتم، اهل بيتم و آن دو از يكديگر جدايي ناپذيرند تا اينكه هر دو بر سر حوض كوثر بر من درآيند».[۱]

از جانب ديگر در روايت متواتر ومورد قبول در نزد همه ي فرق اسلامي تعداد آنان رادوازده نفر معرفي نموده است كه محدثان ومورخان ومفسران در كتابها ي خود آورده اند.

مسلم در صحيح خود و احمد حنبل در مسندش و ديگر نويسندگان كتاب هاي حديثي در كتاب­هاي خود تعداد خلفا را دوازده نفر آورده­اند.

آنان از جابر بن سمره نقل كرده اند كه رسول خدا (ص) فرمود:

لا يزال هذا الدين عزيزاً مَنيعاً الي اثني عشر خليفة.[۲]

و در روايتي ديگر حضرت فرمود:

لا يزال الدين قائماً حتي تقوم الساعة او يكون عليكم اثنا عشر خليفة كلهم من قريش.[۳]

اين روايات از روايت­هاي معتبر و خدشه ناپذير در نزد اهل سنت است كه در آن به صراحت خلفاي جانشين پيامبر (ص) را دوازده نفر مي­داند.

 

ابن كثير دمشقي در تاريخ خود از زيد بن ارقم نقل مي­كند كه:

آن دو از همديگر هرگز جدا نمي­گردند تا بر سر حوض (كوثر) بر من وارد گردند سپس فرمود: همانا خدا مولاي من است و من ولي و سرپرست همه مؤمنان مي­باشم.آنگاه دو دست علي (ع) را گرفت فرمود:

ابن كثير پس از نقل اين روايت مي­گويد:

"اين روايت را بدين صورت تنها نسائي (در سنن خود) ذكر نموده شيخ ما ابو عبدالله (شمس الدين محمد) ذهبي مي­گويد اين روايت صحيح است".[۴]

با توجه به سخن ذهبي كه از بزرگان علم حديث و رجال اهل سنت است و حديث فوق را صحيح مي­داند و ابن كثير دمشقي كه بدون نقد آن را نقل نموده است شك و شبهه­اي در صحت اين روايت باقي نمي­ماند.

بنا بر اين مي بينيم كه رسول خدا از طرفي مي فرمايد : خلفاي من دوازده نفرند. از جانب ديگر اهل بيت خود را يكي از دو خليفه خود مي نامد و در روز غدير وقتي علي را به خلافت معرفي مي كند ومي فرمايد : من كنت مولاه فهذا علي مو لاه  باز حديث ثقلين را ياد آور مي شود تا بنماياند كه علي (ع) يكي از دوازده خليفه اي است كه او بشارتش را داده است  تا يكي از مصاديق خلفاي اثنا عشر را به مردم معرفي نمايد. بنابر اين اولين آن ها امير المو منين علي (ع) و آخرين آنها حضرت مهدي (عج) است همان طور كه ابن كثير دمشقي به آن اعتراف نموده ودر تفسير آيه ي وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا...؛ و از آنها دوازده رهبر و سرپرست برانگيختيم (مائده۱۲  )مي گويد:

ابن كثير پس از آوردن اين حديث به روايت مسلم اشاره نموده آنگاه  مي گويد: از همين خلفاي دوازده گانه است همان مهدي كه همنام پيامبر (ص) است وكنيه اش كنيه رسول خدا (ص) است و جهان را همچنان كه پر از ظلم وستم شده  از عدل و داد پر مي كند و در تورات نيز به حضرت اسماعيل بشارت داده شد كه خداوند از پشت وي دوازده بزرگ را بر مي انگيزاند وآنان همين دوازده نفري هستند كه درروايتابن مسعودو جابر بن سمره ياد شدند.[۵]

همان خلفائي كه رسول خدا (ص) درباره ي آنان فرمود:لا يزال هذا الدين عزيزاً مَنيعاً الي اثني عشر خليفة[۶]اين دين همواره عزيز و والاست تا دوازده خليفه (در ميان شماست)

ما مي گوييم اينان همان كساني هستندكه رسول خدا (ص) آنان را معرفي نموده وبرخي از عالمان اهل سنت همچون ابن صباغ مالكي و سبط ابن جوزي و .. .در كتاب هاي خودبه معرفي آنان پرداخته اند.همچنان كه حمويني[۷]در فرايد السمطين با سند معتبر از ابن عباس نقل مي كند كه : مردي يهودي  به نام نعثل نزد پيامبر (ص) آمد واز  چيز هاي مختلفي پرسش نمود يكي از پرسش ها اين بود : هر پيامبري را وصيي است و پيامبر ما موسي وصي خود را يوشع بن نون قرار داد وصي تو كيست؟

فرمود :ولي و خليفه ي پس ا ز من علي بن ابي طالب  و پس از او دو سبط من حسن و حسين و نه تن از نسل حسينند .

يهودي گفت: نام آنها را برايم بگو.

فرمود :وقتي حسين (ع) درگذشت فرزندش علي و پس از علي پسرش محمد و پس از او فرزندش جعفر و پس از جعفر فرزندش موسي و پس از او علي و پس از علي  فرزندش محمد  و پس از او پسرش علي و پس از او پسرش حسن و سپس حجه ابن الحسن است كه اين دوازده امام  به عدد نقباء بني اسرائيل اند[ ۸].

بر اين اساس عقيده ي شيعه تنها عقيده اي است كه مبتني بر سخن رسول خدا (ص) در باره خلفاي دوازده گانه است.

علاوه بر اين اعترافات بزرگان اهل سنت در باره جلالت قدر امامان شيعه  خود بهترين شاهد صدق بر شايستگي آنان بر خلافت وجانشيني پيامبر (ص) در جميع شؤون است كه در اينجا فقط به آنچه شمس الدين ذهبي شافعي از معاصران ابن كثير در اين باره گفته اكتفاء مي شود: وي در هنگام بيان شرح حال حضرت مهدي (عج) مي‌گويد:

و پسرش جواد از سروران قومش بود ... و همچنين فرزندش ملقب به هادي شريف و بزرگوار بود .و همچنين است پسر او حسن بن علي عسكري كه رحمت خدا بر همه ي آنان باد .[۹]

با توجه به آنچه گفته شد وقتي رسول خدا (ص) به صراحت در حديث  متواتر خليفتين و ثقلين مورد قبول  ابن كثير وسايرعالمان اهل سنت، اهل بيت خود را يكي از دو خليفه ي ماندگار پس از خود معرفي مي كند و در اين روايت تعداد آنان را دوازده نفر مي داند و از طرفي اين دوازده  نفر به اعتراف اعلام اهل سنت همچون ذهبي از شايستگان براي خلافت بوده اند ديگر جاي اين اشكال باقي نمي ماند كه چون آنان حاكم نشدند پس آنان خليفه ي رسول خدا نيستند بلكه اين اشكال به خود امت بر مي‌گردد كه چرا با آنكه شايستگاني از اهل بيت براي حكومت وجود داشت آنان را رها نموده وبه سراغ ديگران رفتيد . از اين رو اعراض مردم از آنان موجب از دست دادن شايستگي آنان براي خلافت نمي شود و همچنين محروم شدن آنان از بخشي از حقوق خود يعني  حاكميت سياسي سبب نشد كه آنان ساير مسوليت هاي خويش را انجام ندهند  بلكه  آنان درساير شوون خلافت و جانشيني عمل نمودند وكسي توان برابري با آنان را در صحنه هاي علم وعمل نداشت و همه بزرگان اسلام در تمامي مذاهب در همه ي علوم ومعارف دين وامدار علوم آنانند[۱۰].آري اينان خلفاي رسول خدايند همانان كه رسول خدا  (ص) نشناختن آنان را مرگ جاهليت برشمرده و فرموده است:  "  كسي كه از جماعت  مسلمانان به اندازه ي يك وجب دور شود طوق اسلام را از گردنش بيرون ساخته است مگر آنكه بازگردد و كسي كه بميرد و امامي براي مسلمانان نشناسد به مرگ جاهليت مرده است ".[۱۱ ]

نه آنچه كه ابن حجر عسقلاني مي گويد و آنان را چهار نفر از خلفاي راشدين و حسن بن علي و معاويه و يزيد بن معاويه و عبد الله بن زبير و عبد الملك بن مروان و وليد بن عبدالملك و سليمان بن عبدالملك و عمربن عبد العزيز[۱۲ ].مي داند.

                                         *******************

 

 

---

نبوت پيامبران با معجزه شناخته مي‌‌شود، معجزه امامان شيعه چيست؟

 

نبوت پيامبران به يكي از سه طريق شناخته مي‌‌شود كه يكي از آنها معجزه است. اينك هر سه طريق را اجمالاً يادآور مي‌‌شويم:

1. معجزه يعني كاري كه از حدود توانايي بشر، بيرون باشد و استادان فن، تصديق كنند كه اين كار كار بشري نيست، بلكه كاري الهي است.

هنگامي كه موسي(ع) با معجزه شاخص خود، به ميدان آمد، همه ساحران تصديق كردند كه اين كار، از حدود توانايي بشر بيرون است، چنان‌كه مي‌‌فرمايد:{فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّداً}؛ «ساحران همگي به سجده افتادند». (طه: 70)

2. تنصيص پيامبر پيشين بر نبوت پيامبر پسين و اين همان راهي است كه در مورد پيامبر  اسلام (ص)  نيز تحقق پذيرفته است. چنان‌كه مي‌‌فرمايد:

در اين آيه نبوت پيامبر گرامي (ص) به وسيله تنصيص پيامبر پيشين معرفي شده است.

3. جمع قرائن و شواهد درباره زندگي مدّعي نبوت مانند نظر درباره افرادي كه تربيت كرده و آثاري كه در زندگي از خود به يادگار نهاده است، اين راه علمي را ما درباره نبوّت جهاني پيامبر(ص) طي كرده‌ايم و قيصر روم نيز وقتي نامه دعوت پيامبر را دريافت كرد در اين‌باره به كاوش‌هايي پرداخت و از ابوسفيان پرسش‌هايي نموده كه ابن هشام آنها را نقل كرده و او از مجموع اطلاعات دريافتي، به راستگويي رسول خدا (ص) پي برد.

با توجه به اين طرق سه‌گانه، در پاسخ اين سؤال مي‌‌گوييم:

امام هرگز داراي معجزه نيست؛ زيرا معجزه از ويژگي‌‌هاي پيامبر است و اگر كار خارق العاده‌اي انجام دهد، آن را كرامت مي‌‌نامند؛ چنان‌كه كارهاي حضرت مريم نيز كرامت بود، قرآن نقل مي‌‌كند:

فراهم شدن روزي در برابر سجاده مريم  يكي از كرامت‌‌هاي اوست. ولي او هرگز پيامبر نبوده و اين كار نيز معجزه ناميده نمي‌شود.

روي اين اساس، امامت امامان ما از دو راه شناخته مي‌‌شود: يكي تنصيص پيامبر و تنصيص امام پيشين، يكي هم از جمع قرائن و شواهد.

به‌عنوان نمونه، پس از درگذشت امام صادق (ع) به خاطر اختناق، شيعيان در شناخت امام، جز طايفه خاصي كه از نص آگاه بودند، بقيه دچار دودستگي شدند. امّا سؤالات قمي‌ها و پاسخ‌‌هاي امام كاظم (ع)  و دانش‌‌هاي سرشار او گواهي داد كه او امام است.

 

 

مراجعه شود: جدال احسن ص 197.

 

پيامبر گرامي (ص) به هنگام رحلت دو حجت در ميان مردم نهاد. يكي قرآن و ديگري عترت. از اينكه عترت در كنار قرآن قرار گرفته است مي‌‌توان گفت كه آنان نيز بسان كتاب خدا معصومند و آگاهي آنان از معارف و احكام مربوط به تعليم الهي است و هرگز از ديگران اخذ نكرده‌اند و اين نوع آموزش غيبي بدون داشتن مقام نبوت چيز جديدي نيست. قرآن فردي را معرفي مي‌‌كند درحالي‌كه او پيامبر نبوده آموزش‌‌هاي غيبي داشته است. خدا درباره فردي كه بنا شد موسي (ع) با او ملاقات كند و از او آموزش بگيرد چنين مي‌‌فرمايد:

{فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَيْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً} (كهف: ۶۵)

چون موسي(ع) از واقعيت اين مرد آگاه بود هنگامي كه به او رسيد چنين گفت:

{هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً} (كهف: ۶۶)

از ايـن بيـان مي‌‌تـوان مسئله علـم و دانش امـامـان را دريـافت. آنـان بـه امـر الهـي، بـراي تكميـل دين، آموزش‌‌هاي غيبي داشته‌اند و نزد كسي درس نخوانده‌اند و پيش استادي زانو نزده‌اند، با اين همه، پاسخگوي كليه نيازهاي امت بوده‌اند.

از آنجا كه آگاهي آنان از جهان غيب بود، خود امامان شيعه آشكارا مي‌‌گويند كه احاديث ما همان احاديث رسول خداست. امام صادق (ع) مي‌‌فرمايد: حديث من، حديث پدرم امام باقر (ع) و حديث او حديث پدرش سيدالساجدين (ع) و حديث او حديث پدرش حسين بن علي (ع) و حديث او حديث اميرمؤمنان (ع) و حديث وي حديث رسول خداست و لذا وقتي سند به يكي از اين امامان مي‌‌رسد، ذكر بقيه امامان لازم نيست.

 

امام در لغت به معناى پيشواى مردم «الامام هو المتقدم بالناس‏» مى‏باشد. به همين دليل، امام جماعت يا امام جمعه به كسى اطلاق مى‏شود كه پيشواى مردم در نماز باشد. بقيه مذاهب چهارگانه اهل سنت نيز پيشوايان چهارگانه خود (امام ابوحنيفه، امام مالك، امام شافعى و امام احمد حنبل) را از آن جهت امام مى‏نامند كه آن‏ها با اجتهاد و ابتكار خود، حلال و حرام را معين مى‏كرده‏اند.

در مذهب شيعه هم علما و فقهايى وجود دارند كه در دوران غيبت امام دوازدهم، حضرت‏وليعصر- عجل‏اللَّه تعالى فرج الشريف- بر اساس موازين چهارگانه «كتاب، سنت، عقل و اجماع» فتوا مى‏دهند و حلال و حرام را بر مردم معلوم مى‏كنند. ولى شيعيان بدان جهت آن‏ها را امام نمى‏دانند، زيرا امامت به معناى خلافت و ولايت و بصورت مطلق براى هر زمان و هر مكان توسط پيامبر و به امر الهى مختص به اوصياى دوازده گانه عترت طاهره مى‏باشد.[۱]بعد از قرن پنجم و به دستور پادشاه وقت، علماى اهل سنت، باب اجتهاد را مسدود نمودند. آن‏ها آراى علما و فقها را جمع و منحصر به همان چهار فقيه فوق الذكر بنام امام كردند؛ يعنى فقط آن چهار نفر را به رسميت شمردند. از آن زمان تاكنون مذاهب چهارگانه رايج شده است و مردم نيز مجبور به تبعيت يكى از آن‏ها شده‏اند.

آيا اين چهار نفر داراى ويژگى‏هاى بارز و منحصر به فردى هستند؟ برترى‏هاى هر كدام بر ديگرى چيست كه امت اسلام بايد بعد از قرن‏ها به اين چهار نفر رجوع كند؟ آيا اين احتمال وجود ندارد كه در آينده مجتهدى تربيت شود و ظهور كند كه از نظر علم و تقوا، به مراتب بالاتر از آن چهار نفر باشد؟ در اين صورت آيا هنوز مردم بايد پيرو همان چهار نفر باشند؟ چهار نفرى كه نه خود از اصحاب پيغمبر صلى الله عليه و آله بوده‏اند، نه او را ملاقات كرده‏اند و بعد ازمدتى مذهبى را ارائه كرده‏اند.

به همين دليل است كه ما معتقد به جمود فكرى در بين جامعه مسلمين (اهل سنت) هستيم، زيرا راه تعالى و ترقى و بحث مسائل روز و جديد بسته شده است. در صورتى كه يكى از ويژگى‏هاى دين اسلام، حفظ اصول و ارزش‏هاى مذهبى و همراهى با قافله تمدن، در طول پيشرفت زمان است. اين يكى از دلايلى است كه از نظر شيعه، تقليد ابتدايي بر ميت جايز نيست و همواره بايد از يك مجتهد زنده تقليد نمود. لذا در فقه شيعه باب اجتهاد باز است و علماى شيعه بر اساس روايات پيامبر و اهل‏بيت پيامبر با در نظر گرفتن كليه مقتضيات زمان و مكان اجتهاد مى‏كنند و فتواى مناسب با آن مى‏دهند.

جالب‏تر اين‏كه، بسيارى از مذهب ديگر اسلامى كه خود همچنان پيرو شخص مُرده اي در ده قرن پيش مى‏باشند و پيروى مسلمانان را منحصر به يكى از مذاهب اربعه مى‏دانند، شيعيان را مرده پرست، رافضى و مشرك مى‏خوانند. در صورتى‏كه هيچ نص صريحى در باره اين چهار نفر وجود ندارد، ولى امام و امامت شيعه، نص صريح پيغمبر  (ص) بوده كه از بيان مجدد آن خوددارى مى‏شود.

از طرف ديگر لفظ امام را بارها پيامبر براى اميرالمؤمنين بكار بردند:

انس بن مالك مى‏گويد پيامبر فرمود: اولين كسى كه از اين در وارد مى‏شود او امام متقين است و سيد و سرور مسلمانان و خاتم اوصياء يعسوب مؤمنان و كشاننده روسفيدان به بهشت است.[۲]

حاكم و بخارى و مسلم در صحيح روايت مى‏كنند پيامبر(ص) فرمود: سه چيز درباره على به من وحى شد، سرور سيد مسلمانان و امام متقين و رهبر روسفيدان بسوى بهشت.

 

 

 

مراجعه شود: پاسخ به شبهات در شبهاى پيشاور، ص: ۷۲

 

---