لوزالمعده

لوزالمعده به صورت عرضی در قسمت بالای شکم در پشت معده در حد دومین مهره‌ی کمری قرار گرفته است. سطح پشتی لوزالمعده با صفاق پوشیده شده است. لوزالمعده بین 18 ـ 14 سانتی‌متر طول دارد و وزنش حدود 80  ـ 60 گرم است و...

لوزالمعده در ناحیه‌ی چپ و وسط شکم نزدیک به معده قرار گرفته است و شیره‌های گوارشی تولید می‌کند که به دوازدهه می‌ریزد. اختلالات سوخت و سازی یا مصرف الکل می‌تواند باعث التهاب لوزالمعده شود و سبب درد ناحیه‌ی بالایی شکم شود. لوزالمعده به صورت عرضی در قسمت بالای شکم در پشت معده در حد دومین مهره‌ی کمری قرار گرفته است.

سطح پشتی لوزالمعده با صفاق پوشیده شده‌است. لوزالمعده بین 18 ـ 14 سانتی‌متر طول دارد و وزنش حدود 80  ـ 60 گرم می‌باشد. سر لوزالمعده مجاور قوس دوازدهه قرار دارد. سلول‌های ترشحی لوزالمعده شبیه به خوشه‌ی انگور هستند که به درون مجراهای کوچکی باز می‌شوند، این مجراها یکی شده و مجرای لوزالمعده را می‌سازند. مجرای لوزالمعده با مجرای صفراوی اصلی به درون دوازدهه باز می‌شود. در یک سوم اشخاص، این دو مجرا مستقلاً وارد دوازدهه می‌شوند. در تنه و به خصوص دُم لوزالمعده، بیش از 1/5 میلیون توده سلولی وجود دارند که به نام کاشف آن‌ها به جزایر لانگرهانس معروفند.

جزایر لانگرهانس به دستگاه درون ریز بدن تعلق دارند. سلول‌های جزایر لانگرهانس به وضوح با سلول‌های قسمت برون ریز لوزالمعده تفاوت دارند. هر جزیره،500  ـ 100  میکرون اندازه دارد و از جزایر اطراف با بافت پیوندی جدا می‌شود و به طور متوسط 3000 سلول مترشحه‌ی هورمون دارد. جزایر لانگرهانس توسط شبکه‌ای از مویرگ‌ها تغذیه می‌شود.

لوزالمعده به عنوان یک عضو مۆثر در گوارش ترشحات گوارشی (شیره‌ی لوزالمعده) تولید می‌کند. در شبانه‌روز به طور متوسط بین 2 ـ 1 لیتر شیره‌ی لوزالمعده ترشح می‌شود. این شیره حاوی یون‌های بیکربنات است که اسید معده را خنثی می‌کنند. ترکیب اصلی شیره‌ی لوزالمعده را آنزیم‌هایی تشکیل می‌دهند که پروتئین‌ها را تجزیه می‌کنند و در گوارش کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها نقش دارند. در لوزالمعده این آنزیم‌ها غیر فعال هستند و پس از ورود به دوازدهه در آن جا فعالیت خود را آغاز می‌کنند.

جزایر لانگرهانس

جزایر لانگرهانس، متشکل از طناب‌های سلولی و مویرگ‌ های منفذ داری در بین آن ‌ها هستند که مجموعاً توسط الیاف مشبک احاطه می‌شوند. سلول ‌ها و رگ‌ ها در جزایر لانگرهانس به وسیله رشته‌های عصبی سمپاتیک، عصب دهی شده‌اند. انواع و اقسام سلول‌هایی که در این جزایر وجود دارند، شامل این موارد است:

• سلول‌های آلفا یا A، که حدود 02 درصد سلول‌های جزایر لانگرهانس را تشکیل می‌دهند و هورمونی به نام گلوکاگون را به درون جریان خون ترشح می‌کنند. ترشح این هورمون در زمانی که میزان گلوکز خون خیلی کم باشد، انجام می‌گیرد. در این زمان تولید گلیکوژن متوقف و گلیکوژن ذخیره شده به قندهای ساده تبدیل می‌شود. زمانی که میزان کافی انسولین موجود نباشد، گلوکز نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود و میزان آن در خون بالا خواهد رفت. اگر این اختلال ادامه یابد، منجر به حالتی می‌شود که دیابت شیرین (مرض قند) نامیده می گردد.

• سلول‌های بتا یا B، که حدود 07 درصد سلول‌های جزایر لانگرهانس را تشکیل می‌دهند و هورمون انسولین را تولید می‌کنند. بعد از هر بار غذا خوردن، میزان قند خون بالا می‌رود. این پدیده باعث ترشح انسولین می‌شود. این هورمون غشای سلول‌های بدن را نسبت به گلوکز نفوذپذیر می‌کند. در پایان گوارش تمامی گلوکز جذب شده برای بدن لازم نیست به همین دلیل گلوکز اضافی در کبد و ماهیچه‌ها به صورت گلیکوژن (نشاسته‌ی حیوانی) ذخیره می‌شود. هنگام فعالیت وقتی انرژی مورد نیاز باشد، گلیکوژن تجزیه و به گلوکز تبدیل می‌ گردد. 

• سلول‌های دلتا یا D، حدود 5 تا 01 درصد از سلول‌های جزایر لانگرهانس را تشکیل می‌دهند و هورمون سوماتواستاتین ترشح می‌کنند.

• سلول‌های F، حدود 1 تا 2 درصد سلول‌ها را تشکیل داده و پلی پپتیدی به نام پلی پپتید پانکراسی ترشح می‌کنند که ترشحات خارجی پانکراس، مخصوصاً بی کربنات را کنترل می‌کند.

تهیه: مرتضی عرفانیان