هر انسانی در زندگی با سختی هایی روبرو می شود و موانعی سر راه زندگی اش قرار می گیرد؛ آنچه اهمیت دارد، تدبیرهایی است که به کار می گیرد، تا مشکلات را پشت سر گذاشته و به هدفش برسد. از میان تمام انسان ها، پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله) با بیشترین مشکلات روبرو بودند.

ایشان در جامعه ای غرق در جهالت؛ مبعوث شدند. جامعه ای اسیر انحراف ها، خرافات و تعصب های غلط. آنها در مسیر اشتباه خود بسیار سرسخت بودند.
پیامبر به خوبی از سختی وظیفه اش آگاهی داشتند و برای موفقیت، تدبیرهای مهمی را به کار گرفتند. در این یادداشت به سه تدبیر طلایی پیامبر در مواجهه با سختی ها می پردازیم تا با پیروی از ایشان، به تعبیر قرآن، راه حیات را پیش بگیریم: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا یُحْیِیكُمْ؛ اى كسانى كه ایمان آورده  اید چون خدا و پیامبر شما را به چیزى فراخواندند؛ كه به شما حیات مى  بخشد، آنان را اجابت كنید.»(توبه/61)

دلسوزی و شیفتگی

پیامبر بزرگترین امر به معروف و نهی از منکر را انجام دادند. ایشان به مبارزه با بزرگترین گناه، یعنی شرک پرداختند و بندگی را که بزرگترین معروف است، ترویج کردند. ایشان برای جذب حداکثری، شیفته هدف خویش بودند و نهایت دلسوزی و سوز و گداز را نسبت به جامعه داشتند؛ تا مردم هدف اصلی پیامبر را هدایتی برخاسته از دلسوزی بدانند؛ نه چیز دیگری.
سوز و گداز پیامبر برای هدایت مردم و خارج کردن آنان از گمراهی به اندازه ای بود که خداوند خطاب به پیامبرش فرمود: «لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ أَلَّا یَكُونُوا مُوْمِنِینَ؛ نزدیک است تو از اینكه [مشركان] ایمان نمی  آورند جان خود را تباه سازى.»(شعراء/20)
ایشان از رسالت خود انگیزه مادی نداشت و تنها درد جهالت جامعه را به دوش می کشید و برای هدایت آنان حرص می ورزید. قرآن این صفت را اینگونه بیان می دارد:«لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِیزٌعَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْكُمْ بِالْمُوْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ؛ قطعاَ براى شما پیامبرى از خودتان آمد كه بر او دشوار است  شما در رنج بیفتید به [هدایت] شما حریص و نسبت به مومنان دلسوز مهربان است.»(توبه/128)

وقتی مردم سرسخت حجاز، دلسوزی پیامبر نسبت به خودشان را دیدند و شیفتگی ایشان را نسبت به هدفش لمس کردند؛ در مقابل تعالیم نبوی نرم شدند و جز عده ای متعصب کوردل، راه اسلام و سعادت را پذیرفتند.
امر به معروف و نهی از منکر کاری همجنس با رسالت نبوی است. برای انجام و نتیجه گرفتن در آن، نیاز است از پیامبر درس بگیریم، با دلسوزی وارد این عرصه شویم و از روی دردمندی نسبت به دین الهی، این مهم را انجام دهیم.

استقامت

در تعالیم اسلام، استقامت داشتن در راه حق و حقیقت، بسیار بسیار ارزشمند است. سفارش قرآن نیز به اهل ایمان، پایداری و استقامت است و فرموده: «إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ محققاَ كسانى كه گفتند پروردگار ما خداست  سپس ایستادگى كردند بیمى بر آنان نیست و غمگین نخواهند شد.»(احقاف/13) طبق این آیه، استقامت در ایمان از ارزشی بسیار بالا برخوردار است. پیامبر نیز به سفارش قرآن همواره در راه خدا و برای رسیدن به اهداف خود، خسته نشد و پایدار ماند. ایشان استقامت را تدبیری برای خروج از سختی ها می دانست و با استقامت، ناراحتی، ترس و دلهره ها را از حکومت اسلامی دور می کرد.
اهل باطل همواره با ایجاد وحشت دنبال سست کردن جبهه حق هستند. آنها مدام از ادبیات ترس آور استفاده می کنند و از گزینه های نظامی سخن می گویند. آنها منتظر می مانند تا جبهه مقابل یک گام، از مواضع خود کوتاه بیاید تا آنها پیشروی کنند. در مقابل این ترفند، دستور قرآن و سیره نبیّ گرامی اسلام، استقامت و پافشاری است؛ چرا که به دنبال استقامت است که دشمن ناامید شده و سیاست خود را تغییر می دهد.
جهالت اهل حجاز یک شبه ایجاد نشده بود و یک شبه نیز تغییر نمی کرد. برای تحول آنان نیاز به سال ها استقامت بود که پیامبر آن را عملی ساخت. امروزه نیز سیاستمداران مسلمان باید بدانند دشمنی که سابقه طولانی دشمنی را دارد با یک قرارداد و چند مذاکره تغییر رویه نمی دهد و کوتاه آمدن در مقابل چنین دشمنانی نه تنها کار را بهتر نمی کند؛ بلکه شرایط را به نفع دشمن سخت تر نیز خواهد کرد.

مشورت

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) با آنکه علمی الهی داشت؛ باز با دیگران مشورت می کرد. حتی نظر دیگران را بر نظر و دیدگاه خود ترجیح می داد. آنقدر این صفت در پیامبر بارز بود که او را "أُذُن" می خواندند و در مقابل این کار پیامبر انتقاد می کردند. خداوند جواب انتقادات بی جا را چنین داد: «وَیَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَكُمْ؛ و می گویند: شخص زودباور و نسبت به سخن این و آن سراپا گوش است. بگو: او در جهت مصلحت شما سراپا گوش و زود باور خوبی است.»(توبه/61)
مشورت پیامبر با مسلمانان سبب نزدیک شدن بیشتر آنان به پیامبر می شد، ارتباط عاطفی بین آنان را بیشتر می کرد و روح همبستگی را در جامعه رواج می داد. حتی باعث می شد احساس شخصیت مسلمانان تقویت شود و مخالفان جذب اسلام شوند. خداوند نیز از این تدبیر پیامبرش رضایت داشت.
نقل شده در جریان جنگ اُحد نظر پیامبر، جنگ درون شهری بود. ایشان تصمیم داشتند با بهره گرفتن از ناآشنایی مشرکان با شهر مدینه، آنان را زمین گیر کرده و به پیروزی برسند؛ اما عده ای از جمله جوانان عقیده به جنگ در بیرون شهر داشتند. در انتها تصمیم شد جنگ به خارج از شهر و دامنه کوه احد کشیده شود. البته آن نبرد با عدم فتح روبرو شد و مسلمانان زیادی مانند حضرت حمزه(علیه السلام) شهید شدند و جان پیامبر نیز به خطر افتاد؛ اما در پایان، جوانان نسبت به پیامبر عقیده ای راسخ تر پیدا کردند و قرآن نیز علیرغم شکست، اصل مشورت کردن پیامبر را ستود و فرمود: «وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِینَ؛ با آنان مشورت كن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توكل كن زیرا خداوند توكل كنندگان را دوست مى دارد.»(آل عمران/159)
مشورت کردن از تدابیر همیشگی و طلایی پیامبر بود. تدبیری که با توجه به فواید بسیار آن، سفارش پیامبر نیز بود و درباره آن فرمودند: «ما یَسْتَغْنِی رَجُلٌ عَنْ مَشْوِرَةٍ؛ هیچ کس از مشورت بی نیاز نیست.»(نهج الفصاحة، حدیث 1637)
هنرمند شایسته بخت ور                              نپیچد  ز رأی خردمند، سر
اگر زیرکی، کار هشیار کن                             به عقل دگر، عقل خود یار کن

کلام آخر

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) با دلسوزی نسبت به دیگران آنها را برای پذیرش هدایت نرم کردند و با استقامت خویش آنها را به مسیر هدایت فرا خواندند. پیامبر با دعوت به مشورت از منتقدان، مقام علمی خود  را نمایان ساختند و آنها را شیفته اخلاق خود کردند. ما نیز اگر بخواهیم به اهداف خود برسیم باید علاوه بر مشورت، شیفتگی و استقامت در کار داشته باشیم و از این سه تدبیر مهم بهره ببریم.