بازتعريف هويت بسيج و بسيجي و تعمق و تدبر در فهم آن يکي از ضروري‌ترين نيازها و وظايف امروز نسل امروز بسيج در دهه چهارم انقلاب اسلامي است که بدون توجه به آن بسيج در معرض تهديد خطرات و آفات جدي قرار خواهد گرفت. بي‌شک از آنجا که بسيج فرزند عزيز و صالح رهبر کبير انقلاب اسلامي حضرت امام خميني(ره) و شاگرد خلف ايشان حضرت آيت الله خامنه‌اي است, براي رسيدن به شناختي حقيقي از معناي بسيجي و مولفه‌ها و شاخصه‌هاي هويت بسيجي، بايد به سراغ آراء و نظرات ايشان رفت و کلامشان را مرور نمود. در اين نوشتار برخي از اين شاخصه ها و مولفه‌ها ازکلام رهبر معظم انقلاب اسلامي اقتباس گرديده که مي‌تواند چراغ راه بسيجيان باشد.

1- (بسيج يعني:) حركت عظيم ملت ايران، همراه با آگاهي؛

2- (بسيج يعني:)احساس آميخته‌ي با عقلانيت؛

3- (بسيج يعني:)حركت و عمل آميخته‌ي با مبناي فكري؛

4- (بسيج يعني:)عملگرايي همراه با آرمان‌گرايي

5- (بسيج يعني:) ديدن افق‌هاي دوردست؛

(اينها مجموعه‌يي است كه ذهنيت و هويت بسيج را تشكيل مي‌دهد.)[1]

(اگر بخواهيم بسيج را در يك تعريف كوتاه معرفي كنيم، بايد بگوييم: )

6- بسيج، عبارت است از مجموعه‌اي كه در آن، پاكترين انسانها، فداكارترين و آماده به كارترين جوانان كشور، در راه اهداف عالي اين ملت و براي به كمال رساندن و به خوشبختي نائل كردن اين كشور، جمع شده‌اند.

7- بسيج، عبارت است از تشكيلاتي كه در آن، افراد متفرق و تنها، به يك مجموعه‌ي عظيم و منسجم و به يك گروه آگاه، متعهد، بصير و بيناي به مسائل كشور و به نياز ملت، تبديل مي‌شوند؛

8- مجموعه‌اي كه دشمن را بيمناك و دوستان را اميدوار و خاطرجمع مي‌كند. معناي بسيج، اين است.

9- بسيج در حقيقت، مظهر يك وحدت مقدس، ميان افراد ملت است...

10- بسيج در واقع، مظهر عشق و ايمان و آگاهي و مجاهدت و آمادگي كامل، براي سربلند كردن كشور و ملت است.

(... همه‌ي انسانهايي كه اين خصوصيات را دارند، در واقع جزو بسيجند.)[2]

11-  بسيج حرکتي خردمندانه: حركت بسيج هم، از روز اول تا امروز، يك حركت خردمندانه بوده است. به تبليغات دشمنان، كه بهترين جوانان ما و فداكارترين و با صفاترين و نورانيترين عناصر اين ملت را، به تعصب و تحجر رمي مي‌كنند، كاري نداريم.[3]

12- بسيج حرکتي عميق و منطبق بر نيازهاي دنياي اسلام: بسيج يک حرکت بي ريشه و سطحي و صرفاً ازروي احساسات نيست، بسيج يک حرکت منطقي و عميق و اسلامي و منطبق بر نيازهاي دنياي اسلام – و به طريق اولي – جامعه اسلامي است. قرآن کريم مي فرمايد: «هو الذي ايدک بنصره و با��مؤمنين» اي پيامبر، خداي متعال تو را، هم به وسيله نصرت خودش و هم از طريق مؤمنين مؤيد قرار داد و کمک کرد. اين خيل عظيم مؤمنيني که در اينجا مورد اشاره آيه قران قرار گرفته اند، عبارت ديگري است از آنچه که امروز به نام بسيج در جامعه ما قرار دارد.[4]

13- بسيج يعني حضور در صحنه: بسيج، يعني حضور در ميدانهايي كه نظام اسلامي، وظيفه‌ي انساني و الهي و نيازهاي كشور، حضور او را در آن ميدانها لازم مي‌داند و او را به آنها فرا مي‌خواند. بسيجي، هر يك از آحاد ملت است كه در هرجايي كه به حضور او نياز هست، آماده باشد. [5]

14- احساس مسئوليت بسيج در قبال انقلاب:همه‌ي جوانان، همه‌ي انسانها و همه‌ي مردان و زناني كه در اين كشور، دلشان با نور ايمان، منوّر است، در قبال مسؤوليت عظيمي كه بر دوش ملت ايران نهاده شده است، احساس وظيفه مي‌كنند. اين پرچم پرافتخاري كه دست ملت ايران سپرده شده است، يعني پرچم سربلندي اسلام، پرچم عزّت اسلام، پرچم نام‌آوري و شكست ناپذيري اسلام؛ اينها امروز دست ملت ايران است. همه‌ي كساني كه نسبت به اين وظيفه‌ي بزرگ، احساس مسؤوليت مي‌كنند، در حقيقت بسيجي هستند. هرجا وظيفه‌اي باشد، انسان بسيجي در ميدان آن وظيفه، حاضر است. [6]

15- روحيه بسيجي تزريق کنده نشاط و حرکت: روحيه‌ي بسيجي يك روحيه‌يي است كه اگر در هر نقطه‌يي و در هر قشري به‌وجود بيايد، در آن‌جا فعاليت و نشاط و حركت و حيات را مضاعف و چند برابر مي‌كند؛ اين معناي بسيج است. [7]

16- وقف همه استعدادها و تواناييهاي بسيجي در خدمت انقلاب اسلامي: يك سياستمدار بسيجي، يك نظامي بسيجي، يك دانشجوي بسيجي، يك روحاني بسيجي، يك كشاورز بسيجي، يك كارگر بسيجي، يك محقق و دانشمند بسيجي، يك استاد بسيجي، از همه‌ي قشرها يك بسيجي، آن كسي است كه مقدورات و امكان خود را در راه هدف‌هاي عظيم اين ملت به ميدان مي‌آورد؛ خود را سهيم مي‌كند؛ خود را مسؤول مي‌داند و مايل نيست كنار بنشيند، تا ديگران تلاش كنند، او هم نگاه كند؛ يا آن‌جايي كه سودمند است، سودش را ببرد؛ و يا تا يك گوشه‌اش ساييده شد، بنا كند به ايراد گرفتن و اعتراض كردن؛ اين‌جور انسان هم در جامعه داريم؛ بسيجي آن كسي است كه اين‌گونه نيست. [8]

17- کار بدون مزد بسيج براي انقلاب: شرط ديگر اين است كه در مقابل اين حركت و كار، از كسي مزد نخواهد. مزد، مربوط به جايي است كه كسي از بيرون به ما انگيزه مي‌دهد - اين كار را بكن، اين پول را بگير - وقتي ما از درون و عمق جان و از عشقمان انگيزه مي‌گيريم، از چه كسي مي‌خواهيم مزد بگيريم؟ مزد دادن، تحقير ماست؛ تحقير انساني است كه از درون دارد مي‌جوشد. اينها خصوصيات يك انسان بسيجي است؛ فرهنگ بسيج يعني اين. هيچ ملت باشرفي از وجود مجموعه‌ بسيجي در درون خود بي‌نياز نيست. [9]

18- بسيج يعني حضور با ايمان‌ترين‌ها براي دفاع از کشور: بسيج، يعني حضور بهترين و با نشاطترين و باايمان‌ترين نيروهاي عظيم ملت در ميدانهايي كه براي منافع ملي و براي اهداف بالا، كشورشان به آنها نياز دارد. هميشه بهترين و خالصترين و شرافتمندترين و پرافتخارترين انسانها، اين خصوصيات را دارند. بسيج در يك كشور، معنايش آن زمره‌اي است كه حاضرند اين پرچم افتخار را بر دوش بكشند و برايش سرمايه‌گذاري كنند؛ كه آسان هم نيست. [10]

19- دشمن‌شناسان بسيجيند: امروز همه‌ جوانان ما، پيران ما، دانشجويان ما، روحانيون ما، بزرگان ما، كوچكان ما و قشرهاي مختلف ما - مگر من شذ و ندري كه دل به زندگيهاي رنگ و لعابي دروغين غرب بسته باشند - فهميده‌اند كه سعادتشان در اين است كه اسلام را با بصيرت و با روشن‌بيني و خردمندي بفهمند و آن را به‌كار گيرند تا بتوانند از دشمنيها بكاهند، دشمنيها را دفع كنند. اين همان بسيج است؛ حقيقت بسيج يعني اين. ارتش بيست ميليوني كه امام فرمودند، يعني اين. [11]

20- توکل بسيج بر خدا، در همه امور: بسيج به اين معناست كه جوانان ملت و عناصر كاري ملت، در ميدانهاي سخت، احساس كنند كه به اميد خدا و با توكل بر او، داراي چنان قدرت و توانايي هستند كه مي‌توانند در مقابل دشمنان بايستند. اين، معناي بسيج است.[12]

21- جهاد و شهادت، دو فصل بزرگ حرکت بسيج: مكتب بسيج، مكتب مجاهدت معنوي و مخلصانه است. اين مجاهدت، براي ملت و كشور و بالاتر از همه براي دين خدا و سرافرازي پرچم آزادگي اسلامي در همه‌ي دنياست. اين مجاهدت خطراتي دارد. بالاترين خطر براي انسان، جان باختن است. در مكتب بسيج، نام اين جان باختن «شهادت» است. شهادت بالاترين ارزش عاشورايي انسان و بالاترين ارزش در معيار ارزش‌هاي معنوي است. در روايت وارد است: «فوق كل ذي بر بر حتي يقتل الرجل في سبيل‌الله»؛ بالاتر از هر فضيلتي، ارزشي و معنويتي، ارزش ديگري وجود دارد، تا وقتي كه فرد به شهادت مي‌رسد، كه بالاترين ارزشهاست. آن معناي جهاد است و اين معناي شهادت است... جهاد و شهادت، دو فصل بزرگ حركت بسيجي است. [13]

22- بسيجي مجموعه‌اي جوان: يك مجموعه‌ي بسيجي علاوه‌ي بر همه‌ي اينها، بايد توان هم داشته باشد. درست است كه بسيج ما در دوران جنگ و بعد از جنگ، پيرمردهاي هفتاد ساله هم داشت؛ اما توان، نشاط و قدرت نورديدن اين راه‌هاي دشوار، غالبا مخصوص جوانان است. بنابراين مجموعه‌ي بسيجي، يك مجموعه‌ي جوان و يك چهره‌ي جواني است. [14]

23-  وقتي مي‌گوييم "بسيج"، مراد ما فقط يك مجموعه‌ نظامي و ملبس به لباس نظامي و آموزش‌هاي نظامي نيست.[15]

24- بعضي خيال مي‌كنند بسيج يك سازمان دولتي است؛ اما اين‌طور نيست.[16]

25- بسيج مجموعه‌اي غير رسمي در خدمت انقلاب:بسيج معنايش اين است كه دستگاههاي مسؤول كشور براي باز كردن گره‌هاي بزرگ، براي برداشتن قدمهاي بلند و براي دفاع از كشور، فقط به سازمانهاي رسمي و دولتي تكيه نكنند. در جنگ، ما سازمانهاي مسلح نيرومندي داريم؛ ارتش و سپاه را داريم؛ اما آن روزي كه ميدان دفاع از مرزهاي كشور يا از استقلال كشور يا از سربلندي كشور مطرح باشد و باز بشود، اين فقط سازمانهاي رسمي نيستند كه وارد ميدان مي‌شوند؛ بلكه آحاد ملت به اينها كمك مي‌كنند و وارد ميدان مي‌شوند؛ همچنان كه در طول اين بيست سال در دوران جنگ و قبل از جنگ و بعد از جنگ وارد شدند. اين معناي بسيج است. [17] محمدمرادی