جاذبه و هوازدگی

جا به ‌جایی خرده‌های سنگی و خاک توسط نیروی جاذبه، باد، رودخانه و یخ از عوامل مهم فرسایش است. مواد فرسایش یافته وارد دریاها گردیده و به صورت رسوباتی از گراول، ماسه، سیلت و رس در کف دریاها به جای گذاشته شد و در نهایت سنگ‌های رسوبی جدید را به وجود می‌آورند.

نیروی متحرک در تمام حالات فرسایش، نیروی کشش جاذبه به طرف پایین است. اما عوامل اصلی که توسط آن سنگ‌ها تخریب و جا به جا می‌شوند، رودخانه‌ها، یخچال‌ها، امواج و جریان‌های باد است. مواد رسی در اثر پدیده‌ای به نام حرکات توده‌ای به طرف پایین می‌لغزند.

تأثیر جاذبه در هوازدگی

توده‌های سنگ و خاك در سراشیبی بدون دخالت یك عامل حمل و نقل مثل آب، باد یا یخ و تحت تأثیر نیروی ثقل به حركت درمی‌آیند. آب نقش مهمی در حركت مواد، در سراشیبی دارد. اشباع ذرات خاک‌ها یا رسوبات با آب، اصطكاك بین آن‌ها را كاهش می‌دهد و حركت را آسان‌تر می‌کند. پس از بارندگی‌های شدید و طولانی، احتمال حركت توده‌های خاك و سنگ در سراشیبی‌ها بیشتر است. ذره‌ای كه بر اثر هوازدگی از سنگ بستر جدا می‌شود در جهت شیب زمین به صورت خیلی تند یا خیلی كند به حركت درمی آید. در تقسیم بندی حركت مواد در دامنه‌ها، عوامل مختلفی مثل جنس، نوع مواد و سرعت حركت را در نظر می‌گیرند. اما به طور کلی هرچه خرده ‌های سنگ لبه ‌های گردتری داشته باشند نشان از این است که در حمل و نقل بیشتری قرار داشته‌اند.

انواع حركات دامنه‌ای

1. ریزش
2. لغزش
3. جریان

ریزش همان حركت و سقوط ذرات سنگ و خاك از پرتگاه‌ها و سراشیب‌های خیلی تند است. حركت توده‌های سنگ یا رسوب در امتداد سطوح لغزشی را لغزش می‌خوانند. زمین لغزه، حركات لغزشی و ریزشی توده‌های نسبتاً خشك سنگ و خاك است. زمین‌های شیبدار به طرق مختلف دچار لغزش می‌شوند که به زاویه شیب، میزان آب، نوع مواد زمین و فاکتورهای زیست محیطی محلی مانند دمای زمین بستگی دارد.

حرکات توده‌ای (زمین لغزش) گاهی به صورت ناگهانی و فاجعه وار رخ می‌دهند که شامل بهمن واریزه و برف، لاهار، ریزش سنگ و لغزش، جریان واریزه، رس، لس و ماسه و سیلت خشک و مرطوب می‌باشد. سرعت اولیه جریان‌های گلی به 30 متر در ثانیه هم می‌رسد و گاهی تا چند متر در روز کاهش می‌یابد. حرکات آهسته‌تر باعث ریزش آوار و بلوک‌های سنگی، واژگونی، ریزش سنگ و خاک و خزش می‌شوند

زمین لغزش یکی از خطرات قابل پیش بینی در زمین شناسی است. سطوح لغزشی معمولاً سطح لایه بندی یا سطح شکستگی‌ها است. معمولاً وجود یك لایه‌ی رسی در زیر قطعات و توده‌های سنگ، لغزش آن‌ها را آسان‌تر می‌کند. جریان‌ها یكی از حركات دامنه‌ای است كه در اثر آن مواد به صورت خمیری (پلاستیك) یا نیمه مایع به سمت پایین جریان می‌یابند. چنانچه جریان‌ها بسیار تند باشند، به شكل جریان‌های گل در می‌آیند. در مناطق كوهستانی نواحی خشك و نیمه خشك صحرایی، پس از رگبارهای كوتاه مدت، عمومیت دارند.

مرتضی عرفانیان