تولید مثل

در میان ویژگی‌هایی که جانداران را از موجودات بی جان متمایز می‌کند، شاید تولید مثل مهم‌ترین آن‌ها باشد. زیرا در بین آثار حیات مختلف، مانند تغذیه، تنفس، حرکت و ….هیچ‌کدام به اندازه‌ی تولید مثل تفاوت موجودات زنده و غیر زنده را نشان نمی‌دهد. شما ویروس‌ها را به عنوان گروهی که در مرز میان موجودات بی‌جان و جاندار قرار دارند، می‌شناسید.

ویروس‌ها نیز به نوعی تولید مثل می‌کنند. گرچه این عمل آن‌ها به وسیله‌ی سلول میزبان (سلولی که به آن وارد شده‌اند) صورت می‌گیرد. به هر حال تولید مثل تقریباً مهم‌ترین شباهتی است که ویروس‌ها به موجودات زنده دارند. هر جانداری دیر یا زود می ‌میرد و اگر موجودات زنده تولید مثل نکنند، به زودی همه جانداران روی زمین از میان خواهند رفت. در نتیجه تولید مثل نقش اصلی را در بقای نسل جاندار بر عهده دارد.

مفهوم عملی تولید مثل

تولید مثل به معنای عام گسترش ماده زنده در زمان و مکان است اهمیت این فرایند در مشابه‌ سازی ماده زنده آشکار می‌باشد؛ زیرا ساخته شدن واحدهای زنده جدید هم جانشینی ماده زنده را امکان پذیر می‌سازد و هم مقدار ماده زنده را در همه‌ی سطوح سازمان‌بندی پیکر جاندار (موکول – سلول – بافت و ...) افزایش می‌دهد.

جانشینی ماده زنده نابود شدن موکول‌ها و سلول‌ها حتی از بین رفتن جاندار کامل را که نتیجه‌ی فرسودگی طبیعی یا حاصل سانحه و بیماری است جبران می‌کند. پدید آمدن واحدهای جدید به ماده خام نیاز دارد و تولید مثل در هر سطحی که باشد، در گرو وجود مواد غذایی کافی است. 

مضاعف شدن هر واحد زنده نشانه آن است که همه‌ی واحدهای کوچک‌تر سازنده‌ی آن نیز قبلاً یا همزمان با آن مضاعف شده‌اند. بنابراین تولید مثل باید ابتدا در سطح مولکولی صورت گیرد تا در هر یک از سطوح دیگر سلول، بافت، اندام و ... نیز انجام‌پذیر باشد. اگر برای تولید مثل در سطح مولکول‌های آب یا هر ماده غیر آلی دیگری در سلول مورد نیاز باشد لازم است مولکول‌ها یا یون‌های آماده‌ای از همان نوع ماده به صورت غذا در اختیار سلول قرار گیرند.

ساده‌ترین صورت تولید مثل در سطح مولکول جمع‌آوری مولکول‌های مورد نیاز است؛ برای ساخته شدن و افزایش تعداد مولکول‌های کربوهیدرات، لیپید، پروتئین و اسیدهای نکلوئیک آنزیم‌های خاص جهت تهیه اجزای مورد نیاز آن‌ها از مواد غذایی و آنزیم‌های دیگر و گاهی دستور العمل‌های ژنتیکی برای ایجاد مولکول‌های مناسب ضروری‌اند. تولیدمثل در سطح مولکول‌ها به افزایش مولکول‌های موجود در ماده زنده کمک کرده و آن را برای تولید مثل در سطوح بالاتر آماده می‌کند تا در نهایت به تکثیر جاندار منتهی شود.

تولید مثل را به معنای عام می‌توان گسترش ماده زنده در زمان و مکان دانست. اهمیت این فرآیند برای همانند سازی ماده زنده آشکار است. زیرا ساخته شدن واحدهای زنده جدید، هم جانشینی ماده زنده را امکان‌پذیر می‌سازد و هم مقدار آن را در همه ترازهای سازمانی ماده افزایش می‌دهد.

در نهایت تولید مثل ویژگی و عملی است که موجب تولید جانداران جدید از همنوعان خود می‌گردد. تولید مثل در جانداران به دو روش صورت گیرد:

الف- غیرجنسی:

روشی که در آن وجود یک فرد برای به وجود آمدن جانداران جدید کافی است. در این نوع تولید مثل وقتی جاندار به مرحله‌ی معینی از رشد برسد می‌تواند تکثیر یابد و افراد جدیدی را به وجود آورد. بسیاری از موجودات زنده از جانداران ساده، مثل باکتری‌ها و تک سلولی‌ها، تا بعضی از گیاهان و جانوران به این روش تولید مثل می‌کنند.

روشی که پدید آمدن جانداران جدید وابسته به وجود «دو جنس» مختلف است؛ معمولاً از آن‌ها به عنوان نر و ماده نام می‌برند. برخی از موجودات زنده فقط به یک روش و بعضی به هر دو روش تولید مثل می‌کنند.