بررسی عملیات خيبر

1-عملیات خيبر-رویکرد ارتش
در جبهه ايران در چهارم بهمن ماه ۱۳۶۲ طرح مقدماتي عمليات خيبر توسط قرارگاه خاتم الانبياء به قرارگاه عملياتي جنوب (كربلا) ابلاغ گرديد. ماموريت قرارگاه هاي كربلا و نجف در اين طرح تصرف و تامين ساحل نزديك شط العرب و تصرف بصره در عراق بود. برآورد وضعيت عملياتي قرارگاه كربلا در هفت مرحله در هفدهم بهمن ماه ۱۳۶۲ به قرارگاه خاتم الانبياء ارسال گرديد.

اختلاف در چگونگي اجراي عمليات و ميزان نيروهاي واگذاري منجر به صدور ۲ راه كار گرديد: اول اجراي عمليات آفندي در فرصت مناسب و تهيه نيروهاي بيشتر به منظور تصرف هدفي در عمق خاك عراق و دوم اجراي عمليات محدودتر با استفاده از نيروي موجود به منظور تصرف هدفي در عمق كم.
بر اساس مطرح شدن راه كار دوم در جلسه مورخه ۲۵ بهمن ماه ۱۳۶۲ در شوراي عالي دفاع اين راه كار مورد تصويب قرار گرفت و به همين دليل معاونت عمليات نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران، عمليات آفندي را جهت كنترل پل روي نهر كتيبان در شمال كانال ماهيگيري ابلاغ نمود.
كانال ماهيگيري به طول ۲۹ كيلومتر و عرض يك كيلومتر به موازات شط العرب و مرزي قرار داشته و مانع بسيار مهمي جهت تصرف شهر بصره به شمار مي رود طرح جديد در حال ابلاغ و آمادگي اجراي آن توسط يگانهاي نيروي زميني ارتش بود كه در ساعت ۲۳ مورخه دوم اسفند ماه جلسه اي در قرارگاه كربلا در غرب دارخوين تشكيل شد و از تركيب تمامي طرحهاي مطرح شده طرحهاي عملياتي ۳ خيبر در همان روز تهيه و جهت اجراء ابلاغ گرديد.
بر اساس طرح اخير ۵ قرارگاه كربلا تشكيل شده و متشكل از ۱۲ لشكر(۶لشكر ارتش و ۶ لشكر سپاه) عمليات را در تاريخ ۳/۱۲/۱۳۶۲ با رمز يا رسول الله ص در دو محور انجام دادند.
محور اول در مسير طلائيه و عبور از هورالعظيم با قايقهاي سبك و غواصان و به دنبال آن نصب پل هاي شناور ابتكاري و تصرف جزاير مجنون شمالي و جنوبي و محور دوم در منطقه پاسگاه زيد و شلمچه و عبور از شط العرب و تصرف بصره. اين عمليات ۸ روز به طول انجاميد و نبردي سنگين و بسيار دشوار در يك منطقه نامناسب صورت پذيرفت.
نتيجه :
-    جزاير نفتي مجنون شمالي و مجنون جنوبي به وسعت تقريبي ۲۰۰ كيلومتر مربع به تصرف ايران درآمد.
- ۱۳۰۰۰ كشته و زخمي تلفات سنگين نيروهاي عراقي به همراه بيش از هزار نفر اسير بود.
- ۳۱۷ دستگاه تانك و نفربر و خودرو از عراق و همچنين هفت فروند هواپيما و نه فروند بالگرد ساقط گرديد .
- ۴۰ دستگاه تانك و نفربر، ۲۰ دستگاه خودرو و دهها عراده توپ پدافند هوايي و تعدادي زاغه مهمات به همراه مقادير فراواني تجهيزات به غنيمت نيروهاي ايراني درآمد.

منبع : کتاب اطلس نبردهای ماندگار
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی

2-بررسی عملیات خيبر-رویکرد سپاه

عملیات خيبر
منطقه: جبهه جنوبي – هورالهويزه
رمز: يا رسول‌الله (ص)
تاريخ: 3/12 تا 22/12/1362
هدف: عبور از هور و تهديد بصره از شمال
 وسعت منطقه آزادشده: 1100 كيلومتر مربع

پس از عمليات رمضان دو منطقه دوشوار؛ منطقه رملي فكه و منطقه آبگرفته هور، براي نبرد با دشمن مورد مطالعه قرار گرفت و به ترتيب عمليات والفجر مقدماتي و خيبر در دو منطقه ياد شده به اجرا در آمد. ويژگي‌هاي برجسته عمليات خيبر، حضور آقاي هاشمي رفسنجاني براي اولين بار در قرارگاه فرماندهي جنگ، بسيج سراسري بيش از 200 گردان رزمنده و طراحي عمليات در نهايت اختفا بود. همچنين خيبر اولين عمليات آبي - خاكي قواي مسلح ايران بود كه اساس طرح‌ريزي نبردهاي گسترده بدر، والفجر8 و كربلاي 5 را پايه‌گذاري كرد.

اين عمليات در دو محور مستقل اجرا شد: در محور زيد، نيروي زميني ارتش و در محور هورالعظيم، سپاه فرماندهي عمليات را به عهده داشت. در محور زيد پيشروي ميسر نشد. ولي در محور هور كه خود به چهار محور فرعي، العزيز، القرنه، جزاير مجنون و طلائيه تقسيم شده بود، اغلب اهداف تصرف شد. هر چند به سب آنكه در اين عمليات آبي - خاكي كوتاه‌ترين فاصله خط اول خودي تا خشكي از 13 كيلومتر تجاوز مي‌كرد، امكان پشتيباني زميني وجود نداشت. يگان دريايي تازه تأسيس سپاه و تلاش هوانيروز هم پاسخگوي نيازمندي‌ها نبود. از سوي ديگر دشمن در اين عمليات بطور بي‌سابقه‌اي از سلاح شيميايي استفاده كرد؛ لذا امكان تثبيت كامل منطقه ميسر نشد و تنها به تثبيت جزاير مجنون اكتفا گرديد. در اين عمليات، محمّد ابراهيم همّت فرمانده لشكر27 محمد رسول‌الله (ص) و به شهادت رسيد.[1]

[1] برگرفته از کتاب اطلس جنگ ایران و عراق، فشرده نبردهای زمینی، حسن دری،  مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ