بررسی عملیات بيت المقدس

1-عملیات بيت المقدس-رویکرد ارتش
منطقه عملیاتی خوزستان ایران با عرض بیش از ۳۰۰ کیلومتر خود به سه بخش تقسیم می گردد. جبهه شمالی که در غرب دزفول و شوش قرار داشت و در عملیات فتح المبین (کربلای ۲) آزاد گردید. جبهه میانی که شامل منطقه نبرد در سوسنگرد و بستان می شد و در عملیات موفق طریق القدس (کربلای ۱) آزاد شد.

سومین منطقه تحت عنوان جبهه جنوبی شامل غرب اهواز، و شمال خرمشهر بود که علیرغم توجه جهت آزادسازی آن، در دست عراق باقی مانده بود. عملیات نصر در ۱۵/۱۰/۵۹ و عملیات توکل در ۲۰/۱۰/۵۹ توسط نیروهای ایرانی در این راستا صورت پذیرفت. طرح «آب اندازی» که توسط سازمان آب و برق خوزستان و زیر نظر نیروهای مسلح دو مطنقه کرخه کور (جنوب حمیدیه سوسنگرد) و جنوب غربی اهواز به اجرا درآمد در طراحی عملیات بیت المقدس مورد توجه و استفاده قرار گرفت. این طرح موجب شد تا عراق در مواضع نامناسب متوقف شده و خطر سقوط و تهدید اهواز از محور سوسنگرد برطرف گردد، در منطقه جنوب غربی اهواز این طرح هر چند به سود نیروهای ایرانی اجرا گردید ولی عراق نیز از آن استفاده کرد و موقعیت خود را در مقابل حملات احتمالی ایران مستحکم نمود.
طراحی عملیات بیت المقدس تحت عنوان سلسله عملیاتهای کربلا و شماره ۳ (کربلا۳) از ۹/۱/۶۱ بلافاصله بعد از عملیات فتح المبین آغاز شد. تدبیر کلی این بود: قبل از اینکه متجاوز از ضربه نبرد فتح المبین به خود آید، نیروهای ایران سومین منطقه استراتژیک را آزاد نمایند. و در اصطلاح نظامی نوعی استفاده از موفقیت نبرد فتح المبین بعمل آید منظورهای اساسی از عملیات بیت المقدس تداوم رزم بر علیه دشمن، تهدید بصره، کاهش توان رزمی دشمن، آزادسازی خرمشهر و خارج نمودن اهواز از برد توپخانه بود. البته ملاحظات سیاسی در رابطه با بی ثبات نشان دادن رژیم صدام، وادار نمودن عراق به پذیرش شرایط ایران برای پایان جنگ، کاهش فشار مشکلات مهاجرین جنگی در داخل کشور و ایجاد زمینه برای فعالیتهای کشاورزی در مناطق حاصلخیز خوزستان نیز مورد توجه بوده است. این عملیات بطور مشترک توسط ارتش و سپاه ایران طرحریزی، هدایت و با رمز یا علی بن ابیطالب (ع) اجرا گردید قرارگاه هدایت کننده تحت عنوان «قرارگاه کربلا» با ۴ قرارگاه قدس و فتح، نصر و فجر شامل ۷ لشکر و ۵ تیپ مستقل از ارتش و سپاه عملیات را کنترل و هدایت نمود. طبق طرح عملیات در ۴ مرحله بشرح زیر باید انجام می شد:
۱-    حمله قرارگاه قدس در شمال و عملیات عبور از رودخانه کارون توسط قرارگاه فتح و نصر و تامین سر پل در غرب کارون.
۲-    تثبیت سر پل تصرفی و ادامه حمله برای تامین مرز
۳-    تامین مرز و آزادسازی خرمشهر و ادامه نبرد برای تصرف پل نشوه بنا به دستور
۴-    تامین ساحل شرق اروند بنا به دستور از دلایل عمده عدم دستیابی نیروهای خودی به بصره و یا تنومه و متوقف ماندن عملیات بعد از آزادسازی خرمشهر یکی انتخاب تاکتیک عقب نشینی از مناطق جنوب هویزه و شمال طلائیه و کوشک توسط دشمن بود که موجب شد تا نیروی قابل ملاحظه ای را برای حفظ بصره برای خود ذخیره ساخته و از انهدام آنها جلوگیری نماید و دیگری تداوم عملیات در طول ۲۵ روز جنگ و نبرد مداوم بود که موجب خستگی و کاهش توان رزمی یگانها گردیده و موفقیت ادامه عملیات را تضمین نمی کرد. در این عملیات سرلشکر شهید خسرو تاش شجاعانه جنگید و به خیل شهدا پیوست و امیر سرلشکر شهید آزاده قهرمان و سرافراز ایران حسن هداوند میرزائی یک روز قبل از آزادسازی خرمشهر در منطقه شلمچه مجروح شد و به اسارت درآمد و ۸ سال بعد در اسارت به شهادت رسید.
نتیجه:
-    با تغییراتی که در هنگام اجرای طرح بعمل آمد نهایتاً ۵۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک مقدس میهن اسلامی ایران و خرمشهر پس از ۱۹ ماه اشغال آزاد گردید. خطوط مرزی از شلمچه تا شمال طلائیه تامین شد، پادگان حمید و محور اهواز و خرمشهر نیز به تصرف نیروهای خودی درآمد و شهر هویزه آزاد شد.
-    ۲ لشکر عراق کاملاً منهدم و ۶ لشکر نیز از ۲۰% تا ۶۰% متحمل آسیب جدی شدند.
-    بیش ۱۶۰۰۰ نفر کشته و زخمی و ۱۷۴۹۹ نفر به اسارت درآمدند.
-    ۵۵۰ دستگاه تانک و نفربر، ۵۰ دستگاه خودرو، دهها عراده توپ و مقادیر زیادی از انواع جنگ افزار و مهمات به همراه سرنگونی ۵۳ هواپیما و ۳ بالگرد، ضایعات لجستیکی دشمن به حساب آمد.
-    عملیات بیت المقدس بزرگترین، وسیع ترین و موثرترین اقدام نظامی ایران در طول جنگ محسوب می شود که بعد از آزادسازی خرمشهر موجب گردید فضایی برای گفتگو درباره خاتمه جنگ ایجاد گردد والی چون عراق به سرکردگی استکبار جهانی حاضر به پذیرش شرایط ایران نبود از این فرصت استفاده نشد و نبرد جهت آزادسازی مناطق اشغال شده و نفوذ به خاک عراق تداوم یافت.

منبع : کتاب اطلس نبردهای ماندگار
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی

2-بررسی عملیات بيت المقدس-رویکرد سپاه
عملیات بيت المقدس
منطقه: جبهه جنوب - غرب رود كارون
رمز: يا علي ابن ابي طالب (ع)
تاريخ: 1/2 تا 3/3/1361
هدف: آزادسازي شهرهاي خرمشهر و هويزه و جاده اهواز - خرمشهر؛ خارج ساختن شهرهاي اهواز، حميديه و سوسنگرد و نيز جاده اهواز - آبادان از برد توپخانه دشمن؛ تأمين مرز بين‌المللي
وسعت منطقه آزاد شده: 5038 كيلومتر مربع

عراق با تداوم اشغال خرمشهر مي‌كوشيد آخرين و مهمترين اهرم فشار خود را براي واداشتن ايران به شركت از موضع ضعف در مذاكرات صلح، حفظ كند. متقابلاً، آزادسازي اين شهر مي‌توانست نماد تحميل اراده جمهوري اسلامي ايران بر متجاوز و اثبات برتري‌اش در جنگ باشد. با توجه به اهميت اين منطقه در تعيين سرنوشت جنگ، عمليات "بيت‌المقدس" را سپاه و ارتش طراحي و اجرا كردند. اين عمليات تركيبي از عمليات اصلي و پشتيباني بود. عمليات پشتيباني را يك قرارگاه به نام فجر مركّب از يگان‌هاي سپاه و ارتش - كه از عمليات "فتح‌المبين" در منطقه مانده بود - در فكّه انجام داد و ضمن عقب راندن دشمن به سمت مرز، حدود 2000 اسير گرفت. اين قرارگاه در آخرين مرحله از عمليات اصلي نيز به كار گرفته شد. امّا در منطقه عمليات اصلي، در مرحله اول جاده اهواز - خرمشهر از كيلومتر 68 تا كيلومتر 103 تصرف و تثبيت گرديد و كليه رخنه‌ها ترميم شد. در مرحله دوم ضمن آزادسازي مسافت بيش‌تري از اين جاده، پيش‌روي به سمت مرز در محدوده ايستگاه حسينيه آغاز شد. با اين پيش‌روي مركز ثقل قواي دشمن به دست نيروي خودي افتاد كه بر اثر آن، عراق از سويي عقبه لشكرهاي خود را در جفير در معرض تهديد مي‌ديد و از سوي ديگر در مورد حفظ بصره احساس نگراني مي‌كرد، ضمن آن كه با رسيدن نيروها به مرز، تأمين عقبه نيروهاي دشمن در خرمشهر نيز به خطر افتاد. از اين رو عراق هراسان از تكرار "فتح‌المبين"، از منطقه وسيعي شامل پادگان حميد، هويزه و جفير عقب‌نشيني كرد؛ دو لشكر خود را عقب كشيد تا آنها را از انهدام برهاند و در عين حال براي پدافند بصره از آنها استفاده كند. در مرحله سوم، تهاجم براي آزادي خرمشهر آغاز شد امّا، هوشياري و تمركز نيروهاي دشمن در خطوط پدافندي موجب گرديد مأموريت نيروهاي خودي به انجام نرسد. در مرحله چهارم كه قرارگاه فجر نيز در كنار سه قرارگاه قدس، فتح و نصر وارد عمليات شده بود، انسداد جاده خرمشهر - شلمچه و تأمين "نهر عرايض" و "پل نو"، موجب گرديد كه نيروهاي عراقي تسليم شوند و در نتيجه، خرمشهر در ساعت 11 صبح روز 3/3/1361 آزاد گرديد. در اين عمليات اغلب اهداف مورد نظر تحقق يافت و از جمله 180 كيلومتر از خط مرزي تأمين گرديد هرچند بخشي از شلمچه و طلائيه در اشغال دشمن باقي ماند. در اين عمليات 8 لشكر و 12 تيپ مستقل عراق از 50% تا 80% آسيب جدي ديدند.[1]

[1] برگرفته از کتاب اطلس جنگ ایران و عراق، فشرده نبردهای زمینی، حسن دری،  مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ