درس‌هايي از زندگي خانوادگي حضرت زهرا(س) و حضرت علي(ع) حمايت از همسر
يكي از مهم‌ترين شاخصه‌هايي كه در ژرفابخشي محبت و در پي آن، استحكام خانواده مؤثر است، حمايت از همسر است. زن و شوهر در زندگي، غير از نقش همسري در ديگر روابط اجتماعي و سياسي نيز نقش‌هايي بر عهده دارند. يكي از نمونه‌هاي تأثر برانگيز، دفاع حضرت فاطمه زهرا(س) از همسر بزرگوارش در جرياني است كه علي(ع) را با اكراه و اجبار براي گرفتن بيعت به مسجدالنبي مي‌بردند. فاطمه(س)، بانوي دو عالم، براي دفاع از علي(ع) تا درب مسجد آمد و در تأكيد بر ياري همسرش چنين فرمود: «به خدا سوگند، اي سلمان! از درب مسجد مدينه پا بيرون نمي‌گذارم، تا آنكه پسر عموي خود را با چشمان خودم سالم ببينم».[1]
ابراز محبت به همسر
نشان دادن محبت قلبي به همسر، امري تأكيد شده در روابط ميان زن و شوهر است. بنيان خانواده‌هاي به دور از محبت‌ورزي، بسيار سست و شكننده است. گفتن و شنيدن كلمات محبت‌آميز، لازمه موفقيت در زندگي زناشويي است كه البته به اين نياز متقابل، بايد با رعايت برخياصول، به بهترين شكل پاسخ گفت.
زندگي حضرت زهرا(س)، سرشار از گفتار آميخته به احترام و عطوفت به حضرت علي(ع) بود. اين بانوي بزرگوار در خطابي محبت‌آميز به همسرش مي‌فرمود: «روح من فداي روح تو بُوَد و جان من سپر بلاي جان تو باشد.»[2] از علي(ع) نقل مي‌كنند: «هرگاه به فاطمه مي‌نگريستم، همه ناراحتي‌ها و غم‌هايم برطرف مي‌شد».[3]
آراستن ظاهر و باطن براي همسر
از ويژگي‌هاي شايسته خانواده آرماني در اسلام، آراستگي ظاهر و باطن همسران براي يكديگر است.
حضرت علي(ع) مي‌فرمايد: «زيبايي باطن، در حسن نيت و زيبايي درون است».[4]
حضرت فاطمه(س)، الگوي برتر زنان مسلمان، براي زينت و استحباب، انگشتري به‌دست مي‌كرد و از زبان رسول خدا(ص)، به دست كردن انگشتر را سفارش مي‌فرمود: «هركس انگشتري عقيق به دست كند، همواره خير مي‌بيند».[5]
اين بانوي گرامي همواره بر آن بود در محيط خانه و خانواده، خوش‌بو و آراسته باشد و موهبت زيبايي و جمال بي‌مانندش را تنها براي همسرش علي(ع) بيارايد و او هميشه نزد خود عطر نگه مي‌داشت. ام‌سلمه مي‌گويد:
از ريحانه پيامبر خدا(ص) عطر خواستم و گفتم: سرورم! آيا عطر و بوي خوشي‌نزد خويش داريد؟ ايشان فرمود: آري و بي‌درنگ شيشه عطري آورد و اندكي از آن را بر كف دستم ريخت. بوي خوشي از آن برخاست كه هرگز به مشامم نرسيده بود. [6]
ايشان در واپسين لحظه‌هاي زندگي‌اش به اسماء فرمود: «عطر مرا كه هميشه خود را با آن عطرآگين مي‌كردم، بياور...».[7]
صبر و بردباري
از مؤثرترين ويژگي‌هاي اخلاقي در جهت موفقيت در محيط خانواده، دست‌يابي به كيمياي صبر است. در هر خانواده‌اي كه عنصر صبر آسيب ببيند، بناي محبت و استحكام نيز آفت خواهد پذيرفت. درس گرفتن از زندگي پربار حضرت فاطمه(س)، راهكارهاي ارزنده‌اي براي صبرپيشگي در برابر سختي‌ها در مقابل همه خانواده‌ها قرار مي‌دهد. حضرت زهرا(س) در سنين پايين با علي(ع) پيمان ازدواج بست و از ميان خواستگاران، علي(ع) را با وجود زهد و ساده‌زيستي‌اش برگزيد. محورهاي صبر و شكيبايي حضرت فاطمه(س) در همسرداري و همراهي با علي(ع) را مي‌توان در پنج مورد زير برشمرد:
1. تحمل سرزنش‌ها؛ حضرت فاطمه(س) پس از انتخاب زندگي ساده علي(ع)، بسيار سرزنش شد و در برابر همه سرزنش‌ها به نيكي صبر مي‌فرمود.
2. تحمل سختي‌هاي كار منزل و خدمت در خانه.
3. تحمل مشكلات فراوان در زمان غيبت‌هاي طولاني حضرت امير‌المؤمنين علي(ع) در طول جنگ‌هاي صدر اسلام.
4. شريك شدن در غم علي(ع) و تحمل رنج‌هاي او و همراهي صبورانه با وي.[8]
تقسيم كار در خانواده
با تعيين مسئوليت‌ها و تقسيم كارها، از سنگيني‌ بار تكاليف كاسته مي‌شود و اين همكاري متقابل، زمينه تحكيم پيوند مودت بين زن و شوهر را فراهم مي‌آورد. اين امر، يكي از عوامل شادابي و تكامل خانواده است. در زندگي فاطمه(س) نيز اين مهم با تقسيم كارها ميان اعضاي خانواده انجام مي‌گرفت. امام باقر(ع) فرموده است:
حضرت فاطمه(س)، كارهاي خانه را با حضرت علي(ع)، اين‌گونه تقسيم كرد كه خمير كردن آرد، نان پختن، تميز كردن و جارو زدن خانه به عهده فاطمه(س) باشد و كارهاي بيرون از خانه از قبيل جمع‌آوري هيزم و تهيه مواد اوليه غذايي را علي(ع) انجام دهد.[9]
از امام صادق(ع) نيز در اين‌باره نقل شده است:
تقسيم كار با رهنمود رسول خدا(ص) انجام گرفت؛ وقتي آن حضرت بيان داشت كه كارهاي داخل منزل را فاطمه(س) و كارهاي بيرون از خانه را علي(ع) انجام دهد، فاطمه(س) با خوش‌حالي اين‌گونه فرمود: «جز خدا كسي نمي‌داند كه از اين تقسيم كار تا چه اندازه‌اي خوش‌حال شدم؛ زيرا رسول‌خدا(ص) مرا از انجام كارهايي كه مربوط به مردان است، باز داشت.[10]
خانه‌هاي آسماني(2): سيره خانوادگي امام‌حسين(ع)
امام حسين(ع) با همسران و فرزندان خويش در نهايت ادب و مهرباني رفتار مي‌كرد. عقاد مي‌نويسد:
حسين(ع) از آن كساني بود كه به فرزندان خويش محكم‌ترين علاقه‌ها را و در حق همسرانش بهترين عواطف را داشت. ايشان درباره همسر باوفايش رباب و دختر شيرين سخنش سكينه چنين مي‌گفت:
به جان خود سوگند! خانه‌اي را دوست مي‌دارم كه سكينه و رباب را ميزباني كند. من اين دو را دوست مي‌دارم و مالم را در راه آنان مي‌دهم و كسي نمي‌تواند مرا بر اين علاقه و دوستي ملامت كند.[11]
آري، دوستي و صميميت، بناي خانواده را محكم و استوار و از فروپاشي آن جلوگيري مي‌كند. ثمره اين وفاداري و انس امام با همسرش را، در رفتار همسر آن حضرت پس از شهادتش مي‌بينيم.
رباب، همسر باوفاي امام حسين(ع)، تا واپسين دم حيات، از ايشان جدا نشد و تا لحظه شهادت شوهر والامقام خود با افتخار، در كنار او تمام رنج‌ها را به جان خريد.
خانه‌هاي آسماني(3): ادب حضرت علي‌اكبر(ع)
علي‌اكبر(ع)، شبيه‌ترين فرد به پيامبر در چهره و رفتار و گفتار بود. تربيت علي‌اكبر(ع)، برترين تربيت بود؛ مربيان او علي(ع)‌ـ باب مدينه علم ـ و حسن و حسين(عليهماالسلام) ـ ميوه درخت دانش و بينش نبوي ـ بودند. او نزد پدر گرامي‌اش حسين بن علي(ع) و در دامان پاك مادر بزرگوارش ليلا پرورش يافت.
علي‌اكبر(ع) به زينت اخلاق نيك و ادب، آراسته و آن را از اجداد پاك و مطهرش به ارث برده بود. او در حضور پدر و مادر گرامي‌اش با احترام مي‌نشست و بدون اجازه پدر سخن نمي‌گفت.
او حتي هنگامي كه قصد رفتن به ميدان جنگ را داشت، از محضر پدر اجازه پيكار مي‌خواست.
حضرت علي‌اكبر(ع) در نهايت ادب و معرفت، نمونه انسان ِكامل بود. او هرگز سخن بي‌اساس نمي‌گفت و با آنكه در سنين جواني بود، هرگز سخني برخلاف ادب بر زبان جاري نكرد.
با اينكه علي‌اكبر(ع) مولود نبوت و ولايت بود، در فروتني نظير نداشت و مانند عبدي در محضر پدر حاضر مي‌شد.
علي‌اكبر(ع) بر اساس دستور قرآن كريم، آرام، فروتن، مؤدب و متفكر بود و پيوسته خود را به حسب و نسب عالي قريش و خاندان نبوت و ولايت منسوب مي‌كرد، بدون آنكه تكبر ورزد.
تواضع است دليل رسيدن به كمال
كه چون سوار به مقصد رسد پياده شود[12]

پی نوشت:

[1]. محمد بن محمد مفيد، اختصاص، قم، جامعة المدرسين، 1374، ص 188.
[2]. مهدي حائري مازندراني، كوكب الدري، قم، مكتبة الحيدريه، 1374، ج 1، ص 196.
[3]. علامه مجلسي، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلاميه، ج 43، ص 134.
[4]. غررالحكم و دررالكلم، ص 41.
[5]. شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، قم، نشر مؤسسه آل البيت، 1409هـ . ق، ج 8، ص 249 و ج 3، ص 40.
[6]. بحارالانوار، ج 43، ص 95.
[7]. علي بن عيسي اربلي، كشف الغمة في معرفة الائمة، تهران، اسلاميه، 1381، ج 2، ص 62.
[8]. نك: كتاب زنان، صص 163 و 164.
[9]. محمد دشتي، نهج‌الحياة، قم، مؤسسه تحقيقاتي اميرالمؤمنين(ع)، 1375، ص 168.
[10]. ميرزاحسين نوري، مستدرك الوسائل، مؤسسه آل‌البيت، ج 13، ص 48.
[11]. لطف‌الله صافي‌گلپايگاني، پرتويي از عظمت امام حسين(ع)، قم، نشر حضرت معصومه(س)، 1379، چ 1، ج2، ص 172.
[12]. ديوان صائب تريزي، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، ج 1، ص 128.