درس نوزدهم
نبوت عامه (بخش پنجم)
آيا قرآن به پيامبران نسبت گناه داده است؟
بعد از بحث درباره عصمت پيامبران اين سوال مطرح مي شود که مقصود از: ذنب، عصيان و ظلم بر نفس که درباره بعضي پيامبران در قرآن آمده چيست؟ براي روشن شدن مطلب به چند نکته بايد توجه کنيم:
1 ـ مقصود از عصمت انبياء همان گونه که قبلا توضيح داديم اين است که انبياء کار حرام و گناه نمي کنند اما کاري که ترک آن بهتر است ولي انجام آن حرام نيست از انبياء گذشته ممکن و جايز است و هيچ منافاتي با عصمت آنان ندارد.
2 ـ نکته مهم توجه کردن به معناي صحيح کلمات قرآن است زيرا قرآن بر لغت عرب نازل شده است و بايد ديد که فرهنگ عرب کلمات قرآن را چگونه معني کرده است ولي متاسفانه گاهي در اثر بي توجهي به اين مهم برخي آيات قرآن نادرست معني مي شود.
3 ـ توجه جدي به تفسيرهايي که از اهل بيت عصت و طهارت عليهم السلام براي آيات قرآن شده است، زيرا آنان مفسر اصلي قرآنند.
ما اکنون به چند مورد از آياتي که بعضي تصور کرد هاند در آنها به پيامبران نسبت گناه داده شده اشاره مي کنيم تا رفع اشکال گردد.
الف ـ و عصي آدم ربه فغوي: بعضي اين آيه را اينگونه معني کرده اند: آدم معصيت کرد پروردگار خود را پس گمراه شد در حاليکه معناي صحيح آيه چنين است: و نافرماني کرد آدم پروردگارش را پس بي بهره شد.
مرحوم طبرسي در مجمع البيان ذيل آيه مي گويد: آدم مخالفت نمود امر پروردگارش را پس از ثواب آن بي بهره شد و مراد از معصيت و عصيا، مخالفت با امر است خواه آن امر واجب باشد يا مستحب، محدث قمي در سفينه البحار، واژه عصم از مرحوم مجلسي چنين نقل مي کند: ان ترک المستحب و فعل المکروه قدسمي ذنبا ترک مستحب يا انجام مکروه را نيز گاهي ذنب و عصيان مي گويند.
براي اثبات آنچه گفته شد ابتدا به لغت مراجعه مي کنيم: المنجد (يکي از فرهنگهاي مشهور) مي نويسد عصيان ترک اطاعت و فرمانبرداري نکردن است و همچنين يکي از معاني غوي: (خاب) يعني بي بهره شدن و دچار ضرر شدن است.
اگر به داستان آدم و حوا در اين مورد توجه شود معلوم مي شود که منظور از عصيان (عصي) انجام حرام يا ترک واجب نبوده است.
عصيان آدم چه بود؟
قرآن داستان را اينگونه بيان مي کند: ما به آدم گفتيم: شيطان دشمن تو و همسر تو است پس بيرون نکند شما را از بهشت،تا در رنج و زحمت قرار گيريد، پس شيطان آدم را وسوسه کرد و آنها از آن درخت خوردند پس لباسهاي بهشتي از بدنشان فرو ريخت (پس آدم نافرماني کرد و از درخت نهي شده خورد و در نتيجه از نعمتهاي بهشت بي بهره شد). 1
همانگونه که ملاحظه مي کنيد نهي خداوند نسبت به آدم و حوا فقط جنبه ارشاد و راهنمايي داشت و نخوردن از درخت فقط شرطي بود براي جاويد ماندن در بهشت.
پس از آيات مذکور فهميديم که نافرماني آدم يک گناه نبود بلکه ثمره آن تنها اخراج از بهشت و دچار مشکلات زندگي دنيا شدن بود و اگر سوال شود که اگر آدم گناه نکرد پس توبه او که در دنبال همين آيات به آن اشاره شد چيست؟ درجواب مي گوييم هر چند (خوردن از آن درخت) يک گناه نبود امام به همين اندازه که آدم ترک يک فرمان ارشادي کرد از مقام قرب پروردگار تنزل کرد لذا حضرت آدم براي دست يافتن به همان مقام اول توبه کرد و خداوند توبه اش را پذيرفت.
امام رضا عليه السلام در جواب مامون که از عصيان آدم سوال کرد چنين فرمودند: و لم يک ذلک بذنب کبير يستحق به دخول النار و ان کان من الصغائر المرهوبه التي تجوز علي الانبياء قبل نزول الوحي عليهم... آنچه آدم انجام داد گناهي نبود تا در برابر آن مستحق دخول آتش باشد بلکه از لغزشهاي کوچکي بود که بخشيده شد و انبياء قبل از نزول وحي، ممکن است مرتکب شوند. 2
ظلم چيست و غفران به چه معناست؟
رب اني ظلمت نفسي فاغفرلي پروردگارا من به نفس خود ظلم کردم پس تو غفرانت را شامل من گردان.3 از موارد ديگري که باز تصور شده قرآن نسبت گنااه به انبياء داده اين آيه است، آيه مربوط به داستان حضرت موسي عليه السلام است که وقتي آن قبطي (همکار فرعون) را کشت چنين گفت: رب اني....
المنجد مي نويسد: الظلم وضع الشيي في غير محله ظلم يعني قرار دادن چيزي در غير موردش (عملي را در غير مورد انجام دادن) فرق نمي کند آن عمل صحيح باشد و در غير موردش انجام گيرد يا اينکه عمل خلاف و حرامي باشد پس هر ظلمي حرام نيست.
و المنجد در واژه غفر مي نويسد: غفر الشيي غطاه و ستره يعني هنگامي غفر گفته مي شود که چيزي را پوشانده و مخفي کرده باشند بنابر اين معناي آيه چنين مي شود که موسي مي گويد: پروردگارا من با کشتن يکي از ياران فرعون عملي در غير مورد انجام دادم هر چند کشتن او بر من جايز بود اما الان موقعش نبود. فاغفرلي يعني خداوند بر اين کار من پرده بپوشان تا دشمنان بر من ظفر نيابند پس هيچ گونه گناه و ظلم حرام به موسي نسبت داده نشده است.
حضرت رضا عليه السلام در جواب مامون که در باره آيه فوق و معناي ظلم از حضرت سوال کرده بود فرمودند: اني وضعت نفسي في غير موضعها بدخول هذه المدينه فاغفرلي اي استرلي من اعدائک لئلا يظفروا ابي فيقتلوني يعني موسي به خداوند گفت من با داخل شدن در اين شهر (و قتل يکي از ياران فرعون) عملي در غير مورد انجام دادم فاغفرلي يعني مرا از دشمنان مستور بدار تا بر من دست پيدا نکرده و به قتلم نرسانند.
در نتيجه: مقصود از ظلم و غفران همان معناي کلي و لغوي آنهاست نه آن معاني خاصي که ما از اين الفاظ تصور مي کنيم پس اين آيه هم منافات با عصمت ندارد.
تمرين:
1 ـ براي اينکه بفهميم قرآن نسبت گناه به انبياء نداده به چه نکاتي بايد توجه کنيم؟
2 ـ منظور از عصي آدم ربه فغوي چيست؟
3 ـ منظور از ظلمت نفسي فاغفرلي چيست؟


1 ـ سوره طه، آيه هاي 121 تا 116.
2 ـ تفسير برهان، جلد 3، صفحه 46.
3 ـ سوره قصص، آيه 15.