درس هجدهم
نبوت عامه (بخش چهارم)
عصمت پيامبران
يکي از مهمترين ويژگيهاي انبياء، معصوم بودن آنهاست، عصمت در لغت به معناي منع، حفظ، جلوگيري و پيشگيري از ناملايمات است و در مباحث عقيدتي وقتي عصمت انبياء و يا امامان مطرح مي شود يعني مصونيت آنها از گناه و مصونيت آنها ار خطا و اشتباه، بنابراين انبيا و امامان نه گناه مي کنند و نه فکر گناه و هيچگاه از آنها اشتباه سر نمي زند.
سوال: چرا انبياء بايد معصوم باشند و از خطا و اشتباه معصوم باشند؟
ج 1 ـ هدف از بعثت انبياء تربيت و راهنمايي انسانهاست و معلوم مي باشد که در تربيت عمل مربي بيش از گفتار و راهنمائيهاي او موثر است پس اگر مربي خودش گرفتار گناه و آلودگيها شود چگونه مي تواند ديگرنان را بر حذر دارد.
ج 2 ـ انبياء که مربيان واقعي بشر هستند بايد مورد اعتماد و پذيرش مردم باشند و به قول مرحوم سي دمرتضي، کسيکه درباره او او احتمال آلودگي مي دهيم و اطمينان نداريم که خود را به گناه آلوده نمي کند هرگز با قلبي آرام به گفته هايش گوش نمي دهيم و به همين دليل انبياء بايد از خطا و اشتباه مصون باشند زيرا خطا و اشتباه موجب بي اعتمادي مردم مي شود و آنها بايد مورد اعتماد باشند.
فلسفه عصمت
چگونه ممکن است انساني در برابر گناه معصوم باشد و حتي فکر و خيال انجام گناه در وجودش راه پيدا نکند؟ در پاسخ اين سال مي گوييم خود ما در اموري که علممان از مغز به دل رسيد و به اصطلاح به يقين رسيديم مرتکب خلاف و خطائي نمي شويم. آيا هيچ انسان عاقلي به فکر خوردن آتش و کثافات مي افتد؟ آيا هيچ انسان با شعوري خود را در گودالي از آتش مي اندازد يا کاسه اي پر از سم و زهر را مي نوشد؟ حتما درجواب اين سوالات خواهيد گفت هيچ عاقلي اين کارها را نکرده و حتي آرزو يا فکر آنرا هم در سر ندارد و اگر کسي چنين کرد مبتلا به يک نوع بيماري است.
در نتيجه هر انسان عاقل در برابر چنين اعمالي يک نوع مصونيت و يا به تعبير ديگر يک نوع عصمت دارد و اگر از شما بپرسند چرا انسان در مقابل اين کارها معصوم است مي گوييد به علت اينکه عيب و ضرر حتمي آنها را يقين و باور دارد و مي داند که ارتکاب آن اعمال جز نابودي و نيستي چيزي به دنبال ندارد بنابر اين اگر انساني به مفاسد و زيانهاي گناه يقين و باور پيدا کند با غلبه نيروي عقل بر شهوات هرگز گرد گناه نمي گردد و حتي فکر آنرا در مغز راه نمي دهد.
چنين انساني چنان به خدا و دادگاه عدل او ايمان و يقين دارد که گويي همه آنها را در برابر چشمان خود مي بيند براي چنين کسي گناه و حرام همان آتش و همان زهر کشنده است پس هرگز به آن نزديک نگشته و فرار مي کند.
پيامبران الهي با اين يقين و اعتماد که به نتيجه و آثار گناه داشتند نه تنها از گناه بلکه از فکر گناه نيز معصوم بودند.
جالب است براي توجه به اثار عمل و جديت در خوبيها و ترک گناهان به روايتي از علي عليه السلام دقت کنيم: من ايقن انه يفارق الاحباب و يسکن التراب و يواجه الحساب و يستغني عما خلف و يفتقر الي ما قدم کان حريا بقصر الامل و طول العمل هر کس يقين پيدا کند که حتما از دوستان جدا مي شود و در خاک ساکن مي شود و با حساب روبرو مي شود و از آنچه گذاشته بي نياز و به آنچه پيش فرستاده محتاج مي شود حتما آرزويش کوتاه و عملش طولاني مي گردد. 1
عصمت انبياء و امامان اکتسابي يا خدادادي است؟
درباره عصمت معصومين عليهم السلام مباحث بسياري از طرف دانشمندان علم عقايد مطرح شده است آنچه نزد همه آنها مسلم شده است اينکه نيروي عصمت در انبياء و امامان اجباري نيست يعني اينطور نيست که آنها به پاکي مجبور باشند بلکه مانند همه مردم کاملا توانايي بر انجام گناه دارند ولي چون از يک طرف مفاسد و خطرات گناه را مي دانند و از سوي ديگر معرفت و شناخت آنها نسبت به خداوند متعال بسيار وسيع است بطوريکه هميشه خويشتن را در محضر خداوند مي بينند از اين نظر با اراده و اختيار خويش گناه و تا پاکي را ترک کرده و گرد آن نمي روند بنابراين عصمت انبياء و امامان عليهم السلام نتيجه اراده و انتخاب خودشان و تلاشهي پيگير و فداکاريهاي بي دريغشان در راه خداوند متعال است.
البته چون خداوند متعال قبل از خلقت آنها مي دانس تکه اينگونه فداکار و ايثارگر هستند از نخستين روز زندگي آنها را مورد لطف قرار داده و از لغزشها حفظشان کرده و به آنها علوم و آگاهيها و امتيازاتي عنايت مي کند از اين جهت هيچ ايرادي ندارد که انبياء و امامان از يک سلسله امتيازات جسمي و روحي برخوردار باشند زيرا ريشه اين امتيازات عمل خود خود آنهاتس و اين پاداشي است که خداوند متعال قبل از عمل به آنها عنايت کرده است.
نتيجه: خداوند با علمي که به آينده همه انسانها دارد مي داند که در بين آنها عده اي شايستگي خاصي خواهند داشت (علمي که تخلف ندارد و قطعا تحقق پيدا مي کند) لذا آنها را به خاطر رهبري جامعه امتيازاتي داده است زيرا نماينده و جانشين خداوند اين امتيازات را لازم دارد. قال الباقر عليه السلام: اذا علم الله حسن نيه من احد اکتنفه بالعصمه امام باقر عليه السلام فرمودند: وقتي خداوند حسن نيت و انتخاب کسي را دانست او را به وسيله عصمت حفظ مي نمايد.2
فلسفه امتياز معصومين عليهم السلام
عن ابي عبدالله عليه السلام: ان الله اوحي الي موسي فقال يا موسي اني اطلعت الي خلقي اطلاعه فلم اجد في خلقي اشد تواضعالي منک فمن ثم خصصتک بوحيي و کلامي من بين خلقي .... امام صادق عليه السلام فرمودند: خداوند به موسي وحي فرستاد که من به همه انسانها توجهي کردم و در بين آنها تواضع تو را نسبت به خودم از همه کس بيشتر يافتم پس به همين جهت تو را به وحي خود اختصاص داده و از بين همگان برگزيدم.3
قال علي عليه السلام: علي قدر النيه تکون من الله العطيه علي عليه السلام فرمودند: عنايت و عطاي خداوند به اندازه نيت انسان است. 4
قرآن در آيه آخر از سوره عنکبوت به همين نکته اشاره مي فرمايد: و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين کسانيکه در راه ما مجاهده و کوشش مي کننند حتما آنها را به راههاي خودمان هدايت مي کنيم و بدرستيکه خداوند با نيکوکاران است.
مباحثه مرد مادي با امام صادق عليه السلام
مرد مادي از امام صادق عليه السلام پرسيد؟ چرا خداوند يک دسته را شريف و با ويژگيهاي نيک و دسته ديگر را پست و با خصائص زشت پديد آورده است؟ حضرت فرمود: شريف کسي است که اطاعت خداوند کند و پست کسي است که نافرماني او کند. پرسيد آيا در ميان مردم ذاتا گروهي بهتر از گروه ديگر نيستند؟ امام عليه السلام فرمودند: نه، تنها ملاک فضيلت و برتري تقوا است مرد مادي پرسيد؟ به عقيده شما همه فرزندان آدم در اصل يکسانند و ملاک امتياز تنها تقوا است؟ حضرت فرمود: چنين يافتم که آفرينش همه از خاک است، پدر و مادر همه آدم و حوا هستند خداي يکتا آنها را آفريده و آنها بندگان خدايند البته خداي عزوجل از فرزندان آدم گروهي را انتخاب کرده تولد آنها را پاکيزه ساخته و بدنها آنان را پاک نموده و در صلب پدران و رحم مادران آنها را از آلودگي حفظ کرده و از ميان آنها پيامبران را نتخاب نموده است که آنها پاکيزه ترين شاخه هاي آدم هستند و فلسفه اين امتياز اين است که خداوند هنگام آفرينش آنها مي دانست که آنها از او اطاعت مي کنند و همتايي براي او نمي گيرند پس علت اين امتياز و مقام بلند اطاعت و عمل آنهاست ... 5
تمرين: 1 ـ چگونه ممکن است انسانها از گناه و حتي فکر و خيال آن معصوم باشند؟
2 ـ عصم انبياء و امامان اکتسابي يا خدادادي است؟
3 ـ فلسفه امتياز معصومين به فرمايش امام صادق عليه السلام چيست؟



1 ـ بحار الانوار، جلد 73، صفحه 167.
2 ـ بحار الانوار، جلد 78، صفحه 188.
3 ـ وسائل الشيعه، جلد 4، صفحه 1075.
4 ـ غرر الحکم.
5 ـ بحار الانوار، جلد 10، صفحه 170.