بررسی عملیات فتح‌المبين

1-عملیات فتح‌المبين-رویکرد ارتش
پس از ۱۸ ماه از آغاز جنگ بین عراق و ایران و انجام دهها عملیات کوچک و بزرگ توسط طرفین، توازن قوا به سمت برتری موقعیت نیروهای ایرانی در حال تغییر بود و به همین دلیل فرماندهان ایرانی آزادسازی سریع سرزمین های اشغال شده را در طرح و برنامه خود منظور کردند. در منطقه غرب کرخه و شوش، گسترده ترین حضور زمینی عراق به وجود آمده بود. منطقه ای از دهلران در شمال تا تنک رقابیه در جنوب به عمق متوسط ۷۰ الی ۸۰ کیلومتر در اشغال عراقی ها بود.

هر چند عوارض حساس و نقاط مهمی در این منطقه وجود نداشت ولی تهدید محور اندیمشک به اهواز و قرار داشتن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول در برد توپخانه دشمن موضوعی بود که به سادگی قابل تحمل نبود. پیشروی نیروهای عراقی را در مهرماه ۱۳۵۹، مقاومت شدید نیروهای خودی با استفاده از مانع رودخانه کرخه به همراه تلاش شدید یگانهای توپخانه، هوانیروز و نیروی هوائی قهرمان ارتش جمهوری اسلامی ایران متوقف نمود و نه تنها ایرانی ها توانستند دشمن را در غرب رودخانه زمین گیر کنند بلکه با حفظ سر پل منطقه پل نادری، کرخه و شوش گسترش آن با انجام عملیاتهای کانال هندلی و تپه چشمه و انگوش نیروهای قابل توجهی را در غرب کرخه مستقر کردند.
در تداوم حوادث این منطقه حملات عراقی ها نیز به شکست انجامید و با قطع ارتباط نیروهای عراقی در منطقه بستان، زمینه انجام یک عملیات گسترده فراهم شد. در ایران یک قرارگاه مشترک با نام «قرارگاه عملیاتی کربلا» تشکیل و این قرارگاه اصل «وحدت فرماندهی» را برای ترکیب مقدس ارتش و سپاه مورد توجه قرار داد. در این راستا حرکات عراق در حمله مورخه ۱۷/۱۱/۱۳۶۰ در تنگ چزابه و منطقه بستان و ۲۹/۱۲/۱۳۶۰ در منطقه شوش قابل توجه است.
نیروهای عراقی می خواستند با پراکنده نمودن نیروهای ایرانی مانع از انجام یک حمله گسترده در منطقه شوش گردیده و حضور خود را در عمق خاک خوزستان تداوم دهند. عملیات فتح المبین که نام آن با استخاره از قرآن و آیه شریفه «انا فتحناک فتحا مبینا» انتخاب گردید در ساعت نیم بامداد مورخه ۲/۱/۱۳۶۱ با رمز یا زهرا (س) آغاز و در نهم فروردین ماه پس از ۷ روز نبرد به پایان رسید و بدین ترتیب یکی از بزرگترین و گسترده ترین نبردهای زمینی به وقوع پیوست. قرارگاههای قدس، نصر، فجر و فتح به ترتیب از شمال به جنوب در عین خوش و ابوقریب، علی گره زد و تپه بلتا و ارتفاعات تینه، تپه های ابوصلیبی خات به چنانه و شرق ارتفاعات میش داغ و رقابیه با دشمن درگیر شده و در ۳ مرحله توانستند بعد از عبور از خطوط پدافندی پیشروی خود را در عمق مواضع عراقی ها آغاز کرده و در ارتفاعات حاشیه مرزی مستقر شوند.
نقش حضرت امام خمینی (ره) در تصمیم گیری نهائی و صدور فرمان برای انجام عملیات بسیار تعیین کننده و مهم بود که باعث گردید فرمانده هان عالی رتبه ارتش و سپاه با توکل و اعتماد بیشتری به عنایات خداوند عملیات را انجام دهند، سرلشگر شهید نقدی یکی از فرماندهان شجاع ارتش در این منطقه به شهادت رسید.
نتیجه:
-    آزادسازی حدود ۲۲۰۰ کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی.
-    منطقه عین خوش، ارتفاعات بلتا، شاوریه، علی گره زد، ابوصلیبی خات، تینه، برقازه، میشداغ و چاههای نفت ابوغریب و برقازه آزاد شد.
-    ۰۰۰/۲۵ نفر کشته و زخمی و ۰۰۰/۱۶ اسیر تلفات سنگین ینروهای عراقی بود.
-    ۲۷۰ دستگاه تانک، ۱۵۰ دستگاه نفربر، ۶ فروند هواپیما، ۳ فروند بالگرد منهدم گردید.
-    ۱۵۰ دستگاه تانک، ۱۷۰ دستگاه نفربر، ۱۲۵ عراده توپ و ۵۰۰ دستگاه خودرو سالم همراه هزاران سلاح سبک و تجهیزات و لوازم مخابراتی به غنیمت ایران درآمد.

منبع : کتاب اطلس نبردهای ماندگار
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی

2-بررسی اجمالی عملیات فتح‌المبين-رویکرد سپاه
عملیات فتح‌المبين

منطقه: جبهه جنوبي - شوش و دزفول
رمز: يا زهرا (س)
هدف: آزادسازي منطقه غرب دزفول و جاده دزفول - دهلران و تامين انديمشك، شوش، دزفول و جاده انديمشك - اهواز
وسعت منطقه آزادشده: 2400 كيلومتر مربع
با پيروزي عمليات طريق‌القدس و قطع ارتباط زميني يگان‌هاي تحت امر سپاه سوم عراق در دو منطقه دزفول و غرب رود كارون، زمينه مناسب براي عمليات در هر يك از اين دو منطقه فراهم شد. منطقه غرب دزفول به دلايلي همچون دور كردن دشمن از شهرهاي انديمشك، دزفول، شوش و تناسب استعداد يگان‌هاي خودي با وسعت منطقه و تناسب وضعيت طبيعي زمين آن با رزم نيروي پياده، براي اجراي عمليات برگزيده شد، سپس يگان‌ها نقاط حساس زمين را شناسايي كردند. عقبه دشمن به دو تنگه عين‌خوش و رقابيه اتكاء داشت، بنابراين با توجه به اين وضعيت، عمليات طراحي و اجرا شد. در محور شمالي دو قرارگاه و در محورهاي شرقي و جنوبي هركدام يك قرارگاه وارد عمل شدند. در مرحله اول، تنگه عين‌خوش را تيپ14 امام حسين (ع) با فرماندهي حسين خرازي مسدود كرد و توپخانه دشمن در منطقه "علي گره‌زد" با عمليات نفوذي يك گردان از تيپ27 حضرت رسول (ص) به فرماندهي محسن وزوايي منهدم كرد. در مرحله دوم، تنگه رقابيه مسدود شد؛ يگان‌هاي خودي با استفاده از كانالي كه در زمين‌هاي رملي احداث شده بود، تنگه رقابيه را دور زدند و دشمن را از پشت محاصره كردند. دشمن كه از همان مرحله اول موقعيت خود را در خطر ديده بود، براي خروج از محاصره فشار شديدي وارد مي‌آورد تا تنگه عين‌خوش را باز كند، ليكن رشادت نيروهاي تيپ14 امام حسين (ع) مانع از موفقيت دشمن شد. در مرحله سوم، پيش‌روي به مقرّ فرماندهي دشمن آغاز شد و يگان 27 حضرت رسول به فرماندهي برادر احمد متوسليان، سايت 4 و 5 را كه محل استقرار فرماندهي لشكر يك مكانيزه دشمن بود، به اشغال درآورد. در مرحله چهارم با پاكسازي منطقه آزاد شده و تعقيب دشمن، ارتفاعات منطقه عملياتي به تصرف در آمد و دشمن به غرب رودخانه دويرج عقب رانده شد. بدين ترتيب همه اهداف تأمين گرديد و لشكر10 زرهي و 1 مكانيزه عراق نيز آسيب جدي ديدند.

برگرفته از کتاب اطلس جنگ ایران و عراق، فشرده نبردهای زمینی، حسن دری،  مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ

بررسی اجمالی عملیات رمضان

1-عملیات رمضان-رویکرد ارتش
مطابق طرح ریزی قرارگاه کربلا در جبهه ایران، طرح عملیاتی کربلا ۴ که به علت اجرا در ماه رمضان «عملیات رمضان» نام گرفت، در منطقه غرب جاده اهواز و شمال کانال ماهیگیری و شمال شرق بصره عراق اجراء گردید. آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت المقدس که مطابق طرح عملیاتی کربلا ۳ انجام گرفت، تحلیل گران غربی را وادار نمود تا از ایران بعنوان خطر عمده منطقه یاد نموده و دولتهای غربی بطور جدی خواهان خاتمه جنگ شوند.

مسئله احتمال نفوذ ایران به خاک عراق بحث های زیادی را ایجاد کرده و اقدامات فراوانی را موجب گردید. در این راستا رژیم صهیونیستی اسرائیل به جنوب لبنان حمله کرد تا با استفاده از سیاست ضد صهیونیستی ایران، نیروهای ایرانی را متوجه لبنان نماید که بیان استراتژی «راه قدس از کربلا می گذرد» از طرف امام خمینی (ره) این ترفند را با شکست روبرو ساخت و همچنین عمده ترین دلیل اصرار دول غربی برای خاتمه جنگ، جلوگیری از حمله آفندی ایران به داخل عراق و حفظ توازن قدرت در منطقه بوده است تا از اینکه ایران به یک قدرت برتر تبدیل شود ممانعت بعمل آوردند.
کشورهای عربی، در این چهارچوب و با حمایت دول غربی، عراق را به روشهای زیر مورد حمایت قرار دادند:
-    اعزام پرسنل نظامی (نیروی انسانی)
-    ارسال تجهیزات نظامی
-    خرید تجهیزات نظامی برای عراق
-    اجازه عبور تجهیزات نظامی به مقصد عراق
-    کمک های فکری در طراحی عملیاتهای نظامی و دفاع سرزمینی عراق با برخورداری از این حمایت در منطقه عملیات رمضان اقدامات بسیار گسترده ای را شامل احداث مواضع، موانع، پمپاژ آب به داخل کانال ماهیگیری، توسعه منطقه آبگرفتگی و استقرار رده های پدافندی در عمق انجام داد.
عملیات رمضان در تاریخ ۲۲/۴/۱۳۶۱ در چهار محور و ۵ مرحله با رمز یا صاحب الزمان (عج) به اجرا درآمد.
به دلیل عدم آگاهی نیروهای خودی از عمق موانع دشمن و چگونگی پدافند جدید عراقی ها در این منطقه علی رغم پیشروی بسیار خوب اولیه، اهداف تصرفی غیر از منطقه ای در پاسگاه زید تثبیت نگردید.
آنچه تاکنون در دلایل عدم موفقیت عملیات رمضان کمتر به آن اشاره شده است. این نکته می باشد که عملیات رمضان اولین هجوم سراسری و گسترده ایران جهت نفوذ به خاک عراق است، یگانها و نیروهای خودی شرکت کننده در این عملیات بیشتر از ۱۵۰۰ گردان از ارتش و سپاه بود که با آمادگی کامل و تجربه خوب و روحیه عالی آماده نبرد بودند ولی تقویت حس ناسیونالیستی در سربازان عراقی بویژه ترغیب حس قومیت و نژاد عربی موجب گردید تا ضمن استفاده از امکانات و شیوه های جدیدتری در دفاع، مقاومت بیشتری از خود نشان داده و نیروهای خودی را زمین گیر کنند.
زنده یاد شهید سپهبد علی صیاد شیرازی علت روانی عدم موفقیت این عملیات را احساس غرور از موفقیت در عملیاتهای گذشته معرفی کرده است.
امیر سرلشکر شهید حسین فرجادی در این ایام در منطقه شلمچه به شهادت رسید.
نتیجه:
-    آزادسازی حدود ۲۵۰ کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی و ۸۰ کیلومتر از خاک عراق
-    انهدام تیپ های ۹۶، ۱۲، ۴۲ زرهی و تیپ ۸۸ مکانیزه و تیپ ۵۵ مختلط.
-    حدود ۱۰۰۰۰ کشته و زخمی و ۱۳۱۵ اسیر تلفات نیروی انسانی عراق بود.
-    انهدام ۶۵۰ دستگاه تانک و نفربر، ۱۵۰ دستگاه انواع خودرو،سرنگونی ۱۴ هواپیما و ۲ فروند بالگرد از ضایعات عراقی ها است.
-    تعداد ۱۰۰ دستگاه تانک و نفربر، مقادیر زیادی جنگ افزار و مهمات و تجهیزات به غنیمت نیروهای ایرانی درآمد.

منبع : کتاب اطلس نبردهای ماندگار
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی

2-بررسی عملیات رمضان-رویکرد سپاه

عملیات رمضان
منطقه: جبهه جنوبي - شرق بصره
رمز: يا مهدي (عج) ادركني
تاريخ: 22/4 تا 7/5/1361
هدف: تهديد بصره از شرق و حضور در حشيه شط‌العرب
 وسعت منطقه آزادشده: 40 كيلومتر مربع

عبور از مرز و ورود به خاك عراق نياز به تبيين استراتژي جديدي داشت، استراتژي جديد نيز منابع و روش‌هاي تازه‌اي را مي‌طلبيد ليكن عمليات رمضان با همان مقدورات و روش‌هاي گذشته طرح‌ريزي شد. هدف اين بود كه با موفقيت در عمليات رمضان، منطقه‌اي آزاد خواهد شد و بدين وسيله پايان عادلانه جنگ ممكن مي‌گردد. امكان پايان جنگ ميسر مي‌شود. از سوي ديگر، از هفت ماه قبل از شروع اين عمليات خبرهايي از داخل عراق مي‌رسيد مبني بر تشكيل خطوط پدافندي مستحكم در مناطق استراتژيك، امّا اطلاعات از عمق دشمن كم‌تر به دست مي‌آمد. اطلاعات ماهواره‌اي به هيچ عنوان به ايران منتقل نمي‌شد، عكس برداري هوايي نيز نيازهاي عملياتي را تأمين نمي‌كرد، تنها اطلاعات خودي با شناسايي از نزديك و به وسيله نيروي انساني به دست مي‌آمد كه شناخت كافي از آرايش و استحكامات جديد ارتش عراق را در بر نداشت. در حالي كه تغيير آرايش نيروهاي دشمن و روش‌هاي جديد دفاعي آن‌ها حكايت از استراتژي جديد ارتش عراق مي‌كرد، نبود شناخت كافي از اين وضعيت تازه، آثار نامطلوبي بر عملكرد خودي گذاشت. به هر حال اين عمليات با طراحي و فرماندهي سپاه و ارتش در چهار محور و در پنج مرحله اجرا شد. نداشتن شناخت دقيق از وضعيت و استحكامات جديد نيروهاي عراقي به اختلال در اجراي عمليات انجاميد. هرچند تلاش اصلي عمليات به ثمر نشست و يگان‌هاي قرارگاه فتح توانستند با نفوذ به عمق عراق، تا نهركتيبان پيش بروند و به قرارگاه فرماندهي دشمن دست يابند، امّا نيروهاي پيش تاز كه از جناح چپ با اتكاء به كانال پرورش ماهي وضعيت قابل دفاعي داشتند، از جناح راست در برابر هجوم يگان‌هاي زرهي عراق آسيب‌پذير بودند. قرارگاه‌هاي مجاور نيز كه با استحكامات جديد عراق روبه رو بودند، نتوانستند اين موانع را پشت سر بگذارند و جناح راست قرارگاه فتح را تامين كنند، لذا نيروهاي قرارگاه فتح نيز در تثبيت موقعيت خود موفق نشدند و تنها محدودة پاسگاه "زيد" را تصرف كردند. بدين ترتيب منطقه زيد آزاد و لشكر 9 زرهي عراق كاملاً منهدم شد، امّا هدف اصلي عمليات تأمين نگرديد. [1]

1] برگرفته از کتاب اطلس جنگ ایران و عراق، فشرده نبردهای زمینی، حسن دری،  مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ

بررسی عملیاتهای سال اول جنگ


1-بررسی عملیاتهای سال اول-رویکرد ارتش

عملیات آفندی پای پل کرخه۱۳۵۹/۰۷/۲۳

حوادث روزهای اول جنگ در منطقه پای پل کرخه در خاک ایران بسیار مهم و سرنوشت ساز بوده است، بعد از آنکه نیروهای ایرانی توانستند توسط تیپ ۲ لشگر ۹۲ زرهی، عراق را در غرب رودخانه کرخه متوقف نمایند و نه تنها به دشمن اجازه عبور از کرخه را ندهند بلکه در غرب رودخانه سرپلی را نیز برای خود حفظ نمایند، تدبیر فرماندهان نظامی بر این نکته متمرکز گردید تا دشمن را هر چه سریعتر شکست داده و به مرزهای بین المللی برسانند. براین اساس عملیات آفندی ۲۳ مهرماه توسط لشگر ۲۱ حمزه از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران طرح ریزی و اجرا گردید. این لشگر که در حال اجرای مأموریت در کردستان برای مبارزه با ضد انقلاب بود فوراً به منطقه جنوب منتقل گردید تا در شرق رودخانه کرخه مانع از عبور دشمن بطرح جاده اهواز، اندیمشک گردد.

فشار شدید دشمن در منطقه خرمشهر و پیشروی نیروهای عراقی بطرف رودخانه کارون در منطقه آبادان و درگیری های گسترده در مطنقه بستان و سوسنگرد ایجاب می کرد حرکتی بر علیه عراق انجام گردد، لذا طرح لشگر ۲۱ بلافاصله بعد از دریافت از قرارگاه مقدم نیروی زمین ارتش جهت تصرف تپه های ابوصلیبی خات، سپتون و شاوریه به اجرا درآمد. یک پل پی ام پی سریعاً بر روی رودخانه کرخه نصب گردید و ساعت ۷ صبح روز ۲۳/۷/۱۳۵۹ در پناه تانک ها که در پای پل بطرف مواضع عراق یورش می بردند، سربازان جان برکف حرکت خود را آغاز کردند و بدین سان اولین عملیات گسترده و هماهنگ شده ایران تنها در کمتر از یک ماه از شروع رسمی جنگ انجام گرفت.
در چنین روزی امیر سر لشگر شهید محمدرضا ضیائی در این منطقه به شهادت رسید.

نتیجه:
- اولین حمله گسترده ارتش جمهوری اسلامی ایران بعد از اینکه ۲۴ روز از جنگ گذشته بود بعلت عدم شناخت کافی از دشمن و شتاب برای انجام عملیات به پیروزی منجر نگردید ولی تجربه ارزشمندی بدست آمد که با استفاده از آن عملیات های موفقیت آمیز بعدی صورت پذیرفت.
در این عملیات ضمن وارد شدن تلفات و ضایعات به دشمن، یگانهای خودی نیز متحمل خسارت سنگین شدند و با وجود احتمال حمله دشمن جهت عبور از رودخانه کرخه، باقی مانده نیروهای ایرانی همراه با یگانهای تیپ ۲ دزفول نسبت به حفظ سر پل و مواضع قبلی خود اقدام کردند.
- این عملیات باعث شد تا عراقی ها نه تنها به فکر گسترش مناطق تصرفی نباشند بلکه تاکتیک خود را از آفند به پدافند تغییر دهند.
- از جمله دیگر نتایج این عملیات افزایش روحیه تهاجمی نیروهای جمهوری اسلامی ایران برای آغاز حملات خودی علیه عراق بوده است.


عملیات آفندی شمال آبادان ۱۳۵۹/۰۸/۰۸

در تاریخ ۱۹ مهرماه ۱۳۵۹ نیروهای عراقی توانستند بر روی رودخانه کارون در حوالی روستای مارد در خاک جمهوری اسلامی ایران یک دستگاه پل شناور را نصب کرده و در حالیکه نبرد تن به تن در خرمشهر ادامه داشت، بطرف جاده آبادان، اهواز پیشروی نموده و پس از عبور از جاده جهت قطع محور آبادان ماهشهر اقدام کنند. با مقاومت سرسختانه نیروهای محدود ایرانی، دشمن بعد از تصرف سه راهی ماهشهر آبادان بطرف رودخانه بهمنشیر متمایل شد و سعی نمود با عبور از رودخانه محاصره آبادان را کامل نماید. ولی باز هم از جان گذشتگی نیروهای مردمی همراه یگانهائی از لشگر ۷۷ نیروی زمینی ارتش ایران باعث شد سرپل تصرفی از دشمن باز پس گرفته شود و دشمن مجبور به عقب نشینی گردیده و هرگزنتوانست محاصره آبادان را کامل نماید. جهت ایجاد سهولت دسترسی زمینی به آبادان لازم بود تا در اولین گام جاده ماهشهر آبادان از دست دشمن خارج گردد لذا قرارگاه اروند که در این زمان مسئولیت منطقه را بعهده داشت طرح عملیات شمال آبادان را برای اجرا به یگانهای محدود خودی ابلاغ نمود.
هر چند عملیات به اهداف نهایی خود نرسید ولی با رسیدن به مواضع دشمن وارد آمدن تلفات و ضایعات قابل توجه روحیه تهاجمی نیروهای خودی تقویت گردید و زمینه برای طراحی و اجرای عملیات بعدی به خوبی مهیا شد.
همزمان با اجرای این عملیات عراق توانست آخرین مقاومت ها را در خرمشهر متوقف نموده و تا ابتدای پل را تصرف نماید.

نتیجه:
- از میزان تلفات انسانی عراقی گزارشی واصل نگردیده است.
- اهداف تعیین شده مورد تصرف واقع نشد.
- تعداد ۱۵ دستگاه تانک دشمن منهدم گردید.

 
عملیات آفندی نصر ۱۳۵۹/۱۰/۱۵
 
 
متوقف نمودن نیروهای عراقی در سراسر جبهه ها که در اوایل آبانماه ۱۳۵۹ کامل گردید باعث شد دشمن از دست یابی به اهداف اساسی بازمانده و زمین گیر شود ولی توقع و انتظار عمومی این بود که هر چه سریعتر بدون توجه به فشارهای وارد آمده جهت پذیرش صلح، جبهه های نبرد فعال شده و حملات جهت عقب راندن دشمن آغاز گردد. هر چند انجام این حملات توسط نیروهای جمهوری اسلامی ایران در جنوب و غرب از اوایل مهرماه آغاز گردیده بود ولی انجام یک عملیات گسترده احتیاج به تهیه مقدمات و جمع آوری نیروی کافی داشت که به سادگی امکان پذیر نبود.
فرمان صادره به نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در مورخه ۲۶/۹/۵۹ واصل گردید و این نیرو طرح عملیاتی نصر را تهیه و ابلاغ نمود تا براساس آن لشکرهای ۱۶ قزوین و ۹۲ خوزستان در منطقه عمومی هویزه حمله نموده و پادگان حمید را تصرف و حمله را به طرف مرزهای بین المللی ادامه دهند.
با توجه به کمبود نیرو سرانجام لشکر ۱۶ با تیپهای ۱ و ۳ خود و تیپ ۲ لشکر ۹۲ و لشکر ۹۲ با تیپ دیگر  خود و گردان ۲۹۱ تانک لشکر ۷۷ و یک گردان از سپاه پاسداران و تعدادی از گروه نامنظم دکتر چمران آماده اجرای عملیات شدند. عملیات در روز ۱۵ دیماه آغاز گردید و با متلاشی شدن یگانهای دشمن اهداف تعیین شده تصرف شد و ۸۰۰ نفر عراقی به اسارت درآمدند.
در روز ۱۶ دیماه استقامت و حفظ اهداف بدست آمده به خوبی صورت گرفت ولی بدلیل نبودن احتیاط در روزهای ۱۷ و ۱۸ دی ماه فشار فوق العاده ای از طرف دشمن وارد گردید که سرانجام بدلیل اینکه در صورت باقی ماندن در محل و موفقیت دشمن در پیشروی، دیگر هیچ نیروئی وجود نداشت که در مقابل پیشروی عراقی ها بطرف اهواز ایستادگی کند، دستور عقب نشینی به مواضع قبل از حمله داده شد و با این تدبیر شجاعانه و ایستاگی مجدد از قبول تلفات بیشتر و ادامه حرکت عراق ممانعت بعمل آمد.
در این عملیات علاوه بر شهادت بیش از ۱۴۱ شهید لشکر ۱۶ زرهی حدود ۷۰ نفر از دانشجویان پیرو خط امام که در گردان سپاه سازمان یافته بودند نیز به محاصره عراقی ها درآمده و به شهادت می رسند.
نتیجه:
-    هرچند مرحله اول عملیات موفق بوده و کلیه اهداف تصرف گردید ولی در نهایت مناطق تصرفی تخلیه می شود.
-    دشمن بیش از ۱۰۰۰ کشته و مجروح و بیش از ۸۰۰ نفر اسیر، تلفات می دهد.
-    لشکر ۹ زرهی به شدت آسیب دیده، ۴۵ دستگاه تانک، ۵۰ دستگاه خودرو، ۱۵ قبضه موشک انداز و ۱۰ دستگاه نفربر به همراه ۳ فروند بالگرد منهدم گردید و تعدادی تانک و نفربر نیز به غنیمت درآمد.

عملیات آفندی توکل ۱۳۵۹/۱۰/۲۰
هر چند لشگر ۹۲ زرهی اهواز از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران مسئولیت منطقه عملیاتی آبادان و خرمشهر را در اوایل جنگ بعهده داشت ولی بدلایل عدیده در ادامه نبرد، فرماندهی این منطقه با فرمانده ناحیه ژاندارمری آبادان بوده و مدتی نیز ستاد عملیاتی آبادان هماهنگی بین یگانها را انجام داده است و سرانجام فرمانده ژاندارمری کشور، فرماندهی اروند را تشکیل داده است و از منطقه فاو تا کیلومتر ۲۵ سلمانیه را تحت فرماندهی خود قرار می دهد.
ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران جهت بازپس گرفتن خرمشهر، شکستن محاصره آبادان و پاسکازی منطقه در مورخه ۲۰/۸/۵۹ طی صدور یک دستورالعمل مأموریتی را به فرماندهی اروند واگذار نمود.
فرماندهی اروند عملیات توکل را در ۵ مرحله طراحی کرد و در مورخه ۲۰/۱۰/۵۹ عملیات آغاز گردید. در سه راهی آبادان و کوی ذوالفقاریه با حمله یگانهای پیاده خط عرای شکسته شد و تعدادی از عراقی ها به اسارت درآمدند ولی در محورهای دیگر، موفقیتی حاصل نشد و یگانهای زرهی توانستند پیشروی قابل ملاحظه ای انجام دهند با توجه به عدم موفقیت مرحله اول، مراحل دیگر نیز انجام نگردید.


نتیجه:
- تعداد زیادی از نفرات عراقی کشته و زخمی شدند که آمار دقیقی از آنان بدست نیامد.
- ۹۰ دستگاه تانک و ۶۰ دستگاه نفربر عراقی به همراه ۵ دستگاه خودرو منهدم گردید.
- هر چند این عملیات ناموفق خاتمه یافت ولی دو ملاحظه اساسی در این رابطه قابل توجه می باشد: یکی استعداد طرفین بود که عراقیها بیش از ۱۷ گردان خود را در منطقه آماده کرده بودند در حالیکه ایران حداکثر با ۹ گردان حمله را آغاز نموده بود.
دوم با گذشت ۴ ماه از آغاز جنگ جو عمومی در داخل ایران ایجاب می کرد تا فعالیتی علیه عراق که تقریباً در تمام جبهه ها متوقف گشته بود انجام گردد. لذا انجام این عملیات اجتناب ناپذیر بود و تجربه ای جهت انجام عملیات ثامن الائمه در سال ۱۳۶۰ شد.

منبع : کتاب اطلس نبردهای ماندگار

نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی


2-بررسی اجمالی عملیاتهای سال اول-رویکرد سپاه

عملیات پل نادري

منطقه: جبهه جنوب - دزفول، غرب پل نادري
هدف: آزادسازي منطقه غرب رودخانه كرخه تا مرز
تاريخ:23/7/1359
در عمليات 23/7/1359 كه در غرب دزفول با فرماندهي نيروي زميني ارتش طراحي و اجرا شد، پيش‌بيني شده بود با نيروهاي دشمن از غرب رودخانه كرخه، مرز بين‌المللي تأمين شود و سپس با پيش‌روي به سمت حلفائيه و چزابه، عقبه نيروهاي عراقي مستقر در منطقه عمومي بستان و سوسنگرد بسته شود تا به محاصره خودي درآيند و آن منطقه نيز آزاد گردد. به عبارت ديگر، اين عمليات در صورت موفقيت مي‌توانست در سرنوشت جنگ تأثير كلي ايجاد كند، امّا ضعف در برآورد و طراحي عمليات و نيز نداشتن شناسايي كافي از زمين و دشمن به ناكامي عمليات انجاميد. در اين عمليات براي شكستن خط تدبير لازم انديشيده نشده بود؛ مانور تانك‌هاي خودي بدون حمايت نيروهاي پياده اجرا مي‌شد؛ حركت نيروهاي زرهي از كنار جاده‌اي بود كه در ديد و تير مستقيم دشمن قرار داشت، در نتيجه هنگامي كه با شروع عمليات واحدهاي زرهي به موازات جاده دهلران پيش‌روي خود را آغاز كردند، قبل از رسيدن به خط دشمن و شروع درگيري نزديك، شكار جنگ‌افزارهاي ضدتانك شدند كه بر اثر آن، عمليات متوقف شد.

عملیات نصر (هويزه)
منطقه: جبهه جنوب - اهواز - جنوب كرخه كور
هدف: آزادسازي منطقه غرب و رودخانه كارون تا مرز
تاريخ: 15/10 تا 18/10/1359
عمليات نصر (هويزه) با فرماندهي ستاد مشترك ارتش طرح‌ريزي و اجرا شد. در اين عمليات علاوه بر يگان‌هاي ارتش، سه گروهان نيروي داوطلب از سپاه پاسداران نيز حضور داشتند كه شماري از دانشجويان پيرو خط امام هم در ميان آنان بودند. طبق طرح، عمليات مي‌بايست در چند مرحله اجرا مي‌شد و اهداف آن عبارت بود از: انهدام دشمن در جنوب كرخه كور و پيش‌روي به سمت جفير؛ آزادسازي غرب كارون از جمله خرمشهر و تأمين مرز؛ عبور از مرز و تعقيب دشمن تا بصره. هرچند توان لازم براي رسيدن به اين اهداف فراهم نشده بود، ولي مرحله اول عمليات با موفقيتي چشم‌گير اجرا شد و 800 تن از نيروهاي دشمن به اسارت در آمدند. در ادامه بر اثر فشار دشمن حفظ منطقه ممكن نگرديد، لذا با عقب‌نشيني بدون برنامه، غنائم به دست آمده جا ماند و نيروهاي خط اول كه از سپاه و دانشجويان پيرو خط امام بودند به محاصره دشمن در آمدند و بسياري از آنان از جمله حسين علم‌الهدي فرمانده سپاه هويزه، به شهادت رسيدند.


عملیات توكل
منطقه: جبهه جنوب - شمال آبادان
هدف: شكست محاصره آبادان، آزادي زمين‌هاي اشغالي در شرق كارون و سپس تعقيب دشمن تا مرز شلمچه
تاريخ:20/10/1359
پس از اجراي ناموفق عمليات بزرگ 3/8/1359 در منطقه عمومي آبادان، عمليات "توكل"، با فرماندهي ستاد اروند و زير نظر ستاد مشترك ارتش طرح‌ريزي و اجرا شد. طبق طرح مقرر شده بود كه يگان‌هاي خودي در اين عمليات در چند مرحله از شمال شرقي آبادان تا مرز شلمچه پيش‌روي كنند. مرحله اول عمليات از سه محور آغاز شد: در دو محور، قواي زرهي و در يك محور، نيروهاي پياده وارد عمل شدند. در سه راهي آبادان و كوي ذوالفقاريه كه يگان‌هاي پياده تك مي‌كردند، خط نيروهاي خط نيروهاي دشمن شكسته شد و تعدادي از آن‌ها به اسارت در آمدند. ليكن نيروهاي پيروز اين محور - كه شامل يگاني از ارتش و شماري از نيروهاي سپاه، ستاد جنگ‌هاي نامنظم و فدائيان اسلام بودند - به سبب پيش‌روي نكردن دو محور ديگر، نتوانستند موقعيت خود را تثبيت كنند و به ناچار عقب‌نشيني كردند. به اين ترتيب عمليات در مرحله اول متوقف گرديد. در اين عمليات نيز ستون زرهي خودي در محور جاده ماهشهر - آبادان، قبل از آغاز درگيري هدف يگان‌هاي ضدزره عراق واقع شد و عمليات آن متوقف گرديد. با ناكامي در مرحله اول، مراحل بعدي عمليات نيز منتفي شد. اين آخرين عمليات در سطح گسترده بود و پس از آن تا عزل ابوالحسن بني‌صدر از فرماندهي كل قوا و تغيير استراتژي جنگ، عمليات بزرگي روي نداد.
 

برگرفته از کتاب اطلس جنگ ایران و عراق، فشرده نبردهای زمینی، حسن دری، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ